پولی که اجباری نیست، اما باید بدهیم!
طبق اصل ۳۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مدارس دولتی حق گرفتن پول از دانش‌آموزان را ندارند و رعایت نکردن این قانون تخلف محسوب می‌شود؛اصلی که این روزها از جانب غالب مدارس استان کردستان محلی از اعراب نداشته و با وجود اعلام سازمان نظارت آموزش و پرورش استان، کماکان مبالغی تحت عنوان کمک به مدرسه در حین ثبت نام از والدین دریافت می‌شود .
هشت قطعه عکس ۳×۴ پشت‌نویسی شده، اصل شناسنامه و سه برگ فتوکپی از تمام صفحات، عکس اسکن شده بر روی سی دی، یک برگ کپی کارت ملی دانش‌آموز، یک برگ فتوکپی شناسنامه و کارت ملی پدر و مادر و در نهایت «اصل فیش کمک به مدرسه» لیستی است که این روزها به عنوان الزامات ثبت‌نام مدارس از سوی پدر و مادرانی که قصد ثبت‌نام فرزند خود را دارند، پیگیری و تهیه می‌شود .
بندهای این لیست کاملاً طبیعی به نظر می‌رسد و با گذری به هر یک از مدارس می‌توان شاهد تلاش والدین برای تهیه این پرونده ثبت‌نام بود، اما موضوع قابل تأمل در این لیست بند آخر آن یعنی همان «اصل فیش کمک به مدرسه » است. بندی که طبق اصل ۳۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که الزام می‌دارد: مدارس دولتی حق گرفتن پول از دانش‌آموزان را ندارند و رعایت نکردن این قانون تخلف محسوب می‌شود، را زیر سئوال می‌برد .
نکته شایان توجه دیگر اینکه در ماده ۱۱ قانون شورای وزارت آموزش و پرورش نیز این مسئله با سه پیش شرط عنوان شده که شامل «عدم اجبار در پرداخت اخذ وجه در زمانی غیر از زمان ثبت نام»، «دریافت رسید» و «هزینه کردن این مبالغ با نظارت انجمن اولیا و مربیان» است، اصولی که این روزها از جانب غالب مدارس استان کردستان جایگاهی نداشته و با وجود اعلام سازمان نظارت آموزش و پرورش استان، کماکان مبالغی تحت عنوان کمک به مدرسه در حین ثبت‌نام از والدین دریافت می‌شود. این امر در تحقق می‌یابد که «رشید قربانی» -مدیرکل آموزش و پرورش استان کردستان- در ۲۰ خرداد ۹۷ اعلام کرده بود: «با مدارسی که در حین ثبت‌نام، هزینه‌های اضافی از والدین و دانش‌آموزان دریافت کنند، برخورد می‌شود» با گذری بر مدارس سطح شهر سنندج در کمال ناباوری مشاهده کردیم که نه تنها تمکینی به این دستور نشده بلکه اخذ وجه از والدین به یک قانون خاص در آن مدرسه بدل شده است که در صورت رعایت نکردن ثبت‌نام دانش‌آموزان با مکافاتی همراه خواهد بود که دامن‌گیر والدین آنان می‌شود .
آموزش رایگان در قصه‌ها بود
«فاطمه محمدی» مادر «ثنا» است که با یک دست مدارک ثبت‌نام را نگه داشته و با دست دیگر دستان دخترش را می‌فشارد؛ وی به خبرنگار ایسنا می‌گوید:وقتی ثبت‌نام آغاز می‌شود باید پولی برای هزینه‌های مدرسه کنار بگذاریم، آن‌هم هزینه‌هایی که نمی‌دانیم بابت چه چیز از ما اخذ می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: در دورانی که ما درس می‌خواندیم کمک به مدرسه در قالب قبض‌هایی بود که در طول سال به دانش‌آموزان داده می‌شد و در بسیاری از موارد برای دانش‌آموزان نیازمند اجباری نبود حتی گاهی برای این دانش‌آموزان بسته‌های حمایتی هم در نظر گرفته می‌شد، اما اکنون شرایط تغییر کرده و بدون توجه به وضعیت مالی خانواده‌ها به طور یکدست همگی مجبور به پرداخت کمک به مدرسه هستیم .
فاطمه با بیان اینکه متأسفانه این روزها و با توجه به شرایط اقتصادی موجود پرداخت این پول برای خانواده‌ها به معضل تبدیل شده است، تاکید می‌کند: اگر پول ندهیم مسئولان ثبت‌نام از پذیرش فرزندمان امتناع می‌کنند و زمان که می‌پرسیم این پول بابت چیست با ترش رویی می‌گویند «خانم کمک به مدرسه است، مدرسه خرج دارد، قبض آب و برق و گاز پرداخت نشده، نمی‌توانیم از جیب خودمان برای فرزندان شما خرج کنیم و…» و جالب‌تر اینکه اگر فرزندم به خاطر این اعتراض در ذهن آنان ماندگار شود تا پایان سال تحصیلی مورد خشم قرار می‌گیرد .
مادر ثنا اینکه بر اساس قانون آموزش باید رایگان باشد را مورد تاکید قرار می‌دهد و تصریح می‌کند: این فقط یک شعار است که متعلق به قصه‌هاست، در عمل می‌بینیم که نه تنها رایگان نیست، اگر هم نخواهی پول بدهی ثبت‌نامی در کار نیست و بدتر اینکه اگر هم بخواهی پیگیری کنی فرصت ثبت‌نام را از دست می‌دهی و تو می‌مانی و دانش‌آموزی که ثبت‌نام نشده است .
« پول کمک به مدرسه» سه فرزندم درآمد سه روز کارگری شوهرم است
»صنوبر. م» دیگر مادری که در جریان موضوع قرار گرفته است به جمع می‌پیوندد و با چهره‌ای غم‌آلود می‌گوید: سه فرزند دارم که همگی در حال تحصیل هستند، پرداخت هزینه‌های تحصیلی آنان برایمان بسیار گران تمام می‌شود.
وی با بیان اینکه شوهرم نزد یک نقاش کارگری می‌کند، ادامه می‌دهد: شاید باور نکنید اما در شرایطی که کار باشد درآمد شوهرم در هر روز کاری ۴۵ تا ۵۰ هزار تومان است با وجود چنین شرایط مالی‌ای خیلی سخت است که به او بگویم برای ثبت‌نام ۲۱۰ هزار تومان کمک به مدرسه می‌خواهند، وقتی در شرایط سخت معیشتی زندگی گیر کرده‌ایم چطور می‌توانم به مدرسه کمک کنم .
صنوبر در ادامه می‌گوید: وقتی به دستان پینه بسته شوهرم نگاه می‌کنم شرمم می‌آید بگویم اگر پول ندهیم بچه‌هایمان را ثبت‌نام نمی‌کنند به همین خاطر به پدر و مادرم رو انداختم و آنان هم هرچند پیر و ناتوان هستند اما پول یارانه‌شان را برای ثبت نام دخترانم دادند .
وی با دست صورتش را می‌مالد و می‌پرسد: آخر مسئولی که برای امثال من ۵۰ هزار تومان کمک به مدرسه در نظر می‌گیرد و فکر می‌کند این مبلغ برای ما پولی نیست، چطور می‌تواند ما را شرمنده و سرافکنده فرزندانمان کند، وجدانشان کجا رفته؟ وضعیت یک کارگر آن هم در این شرایط بیکاری را درک نمی‌کنند؟ چطور فکر می‌کنند کسی که در “نایسر” زندگی می‌کند توان پرداخت این هزینه‌های اضافی را دارد .
با مسئولان خاطی برخورد جدی نمی‌شود
صنوبر چشمانش پر از اشک و صحبتش قطع می‌شود و این بار «کاک یحیی» خطاب به جمع می‌گوید: تمام این‌ها شعار است که می‌گویند با مسئولان خاطی برخورد می‌شود، وقتی به یکی از مسئولان ثبت‌نام گفتم شکایت می‌کنم، گفت هر طور که راحتی، اگر این‌ها اهل درک بودند که انقدر بی‌محابا سخن نمی‌گفتند .
وی در پاسخ به اینکه مگر نظارتی بر این ثبت‌نامها نمی‌شود، تصریح می‌کند: کدام نظارت، اگر نظارتی وجود داشت این شخص به خود اجازه نمی‌داد انقدر بد پاسخ بدهد، شما که بهتر می‌دانید اگر جایی قانوناً با کسی برخورد شود برای دیگران هم درس عبرت می‌شود، حداقل اشتباه او را تکرار نکنند، اما اگر سری به محل‌های ثبت‌نام بزنید و بحث به پرداخت کمک به مدارس برسد مشاهده می‌کنید که همگی یک ساز را می‌زنند و در جواب اینکه پولی که اجباری نیست را چرا باید پرداخت کنیم؟ می‌گویند، اجباری نیست، اما شما باید بدهید !
کاک یحیی با اشاره به اینکه برخی از مدارس امسال به روز شده‌اند و هنگام ثبت‌نام دانش‌آموزان کارت‌خوان‌هایی مقابل والدین می‌گذارند و از خانواده‌ها می‌خواهند مبالغ تعیین شده را همان اول ثبت‌نام کارت بکشند، می‌گوید: در برخی مدارس دیگر نیز که فرزندان اقوام ثبت‌نام کرده‌اند همراه با مدارک ثبت‌نام شماره حساب بانکی مدرسه اعلام شده که والدین از طریق مراجعه به بانک مبالغ مورد نظر را پرداخت کنند .
شوهرم نمی‌داند دخترم را به مدرسه می‌فرستم
در تب و تاب بحث شاهد گریه مادری هستم که دردمندانه از مدیر مدرسه طلب کارنامه دخترش را می‌کند و مدیر نیز در جواب می‌گوید قانون است و نمی‌توانیم غیر آن برخورد کنیم. «ناهید. ح» درباره موضوعی که باعث ناراحتی‌اش شده است، می‌گوید: یک‌سال پیش بابت هزینه‌های مدرسه، شوهرم دیگر اجازه نداد دخترم را در مدرسه ثبت‌نام کنم اما چون نمی‌خواستم مثل خودم بی‌سواد و نابینا (منظور از نابینا: بی‌سواد و ناتوان در خواندن) شود با هر بدبختی بود او را مخفیانه به مدرسه فرستادم .
ناهید ادامه می‌دهد: روزهایی که شوهرم در منزل بود دخترم به مدرسه نمی‌آمد و این باعث شد که غیبت‌های زیادی داشته باشد و امروز که کارنامه‌اش را می‌خواهم، می‌گویند باید پدرش برای دریافت بیاید، آخر چطور می‌توانم به پدری که نمی‌داند دخترش درس می‌خواند بگویم که به مدرسه بیا و کارنامه‌اش را بگیر!؟
وی در پاسخ به این پرسش که چگونه هزینه‌های تحصیل دخترش را فراهم می‌کند، می‌گوید: قالی می‌بافم، تابلو فرش، شوهرم در مورد درآمد فرش حساسیت به خرج نمی‌دهد به همین خاطر قسمتی از مبلغ را برای دخترم کنار می‌گذارم و با آن هزینه مانتو، کتاب و بقیه وسائل مورد نیازش را پرداخت می‌کنم .
ناهید در پاسخ به این پرسش که آیا تحت پوشش کمیته یا بهزیستی نیستید؟ می‌گوید: خیر ما هیچ کدام از شرایط تحت پوشش قرار گرفتن را نداریم البته نیازی هم به این پول‌ها نداریم ترجیح می‌دهیم با سیلی صورتمان را سرخ کنیم تا اینکه دست نیاز به سمت کسی یا ارگانی دراز کنیم که آبرویمان به خطر بیفتد، شده تمام شب و روزم پای دار قالی بگذرد برایم مشکلی نیست فقط نمی‌خواهم دخترم مثل خودم بی‌سواد شود حداقل باید بتواند مثل دوستانش درس بخواند و فردا شرمنده بی‌سواد ماندن نشود و نخواهد که ما را برای ظلمی که در حقش کردیم سرزنش کند .
کمک به مدرسه جزء بندهای الزامی ثبت‌نام است
پس از این صحبت‌ها سری به یکی از مدارس هیئت امنایی زدم تا از نحوه ثبت‌نام این مدارس نیز آگاهی پیدا کنم، در حین ورود به مدرسه با آرزو برخورد می‌کنم، زن بارداری که دخترش را برای ثبت‌نام به مدرسه آورده. با او هم کلام می‌شوم و می‌پرسم برای ثبت‌نام دخترت مبلغی به عنوان کمک به مدرسه اخذ شد؟ سری تکان می‌دهد و می‌گوید خانم این سئوال است که می‌پرسی معلوم است که پرداخت کرده‌ام .
با ناراحتی سخنش را اینگونه ادامه می‌دهد: بخاطر اینکه دیر برای ثبت‌نام دخترم اقدام کردیم در مدرسه نزدیک منزل‌مان جا نماند و گفتند که باید او را در مدرسه هیأت امنایی ثبت‌نام کنم، حالا که مراجعه کرده‌ام می‌گویند باید ۹۰۰ تومان برای ثبت‌نام بدهم در صورتی که در مدرسه نزدیک خودمان ۶۰ تومان درخواست کرده بودند، وقتی در خصوص مبلغ سوال کردم در پاسخ گفتند که این مدارس با مدارس دولتی تفاوت دارد .
در پاسخ به اینکه آیا با این وجود دخترت را ثبت‌نام کردی می‌گوید : چاره‌ای ندارم نمی‌توانم که دخترم را یک‌سال از تحصیل بازدارم، حتی اگر قرض هم بگیرم مجبورم این مبلغ را تهیه کنم در غیر اینصورت ثبت‌نام نمی‌کنند، خدا روشکر ما در وضعیت بدی نیستیم اما خدا به داد پدر و مادرانی برسد که چند فرزند محصل دارند، این روزها هزینه روپوش، کتاب، سرویس و لوازم التحریر سرسام‌آور شده و این چند سال هم که بند کمک به مدرسه به یکی از اجبارهای ثبت‌نام تبدیل شده و گریزی از آن نیست .
چون خبرنگار بودم، فرزندم را ثبت‌نام نکردند
یکی از تفاوت‌های مدارس دولتی و هیئت امنایی با مدارس غیرانتقاعی و شاهد در پرداخت رضایت‌مندانه هزینه‌های کمک به مدرسه است، امری که «فاطمه. م» بر آن صحه گذاشته و با اشاره به اینکه سال گذشته به خاطر اینکه دخترم معدلش ۱۹٫۵۶ بود خواستم او را در مدرسه غیرانتفاعی ثبت‌نام کنم، می‌گوید: زمانی که مدارک را تحویل دادم برای ثبت‌نام مشکلی وجود نداشت و از هر لحاظ اولویت ثبت‌نام در مدرسه شاهد با فرزندم بود چرا که خودم عضو خیرین مدرسه‌ساز بودم و همسرم نیز در زمان جنگ در منطقه جنگی خدمت کرده بود و دخترم با ۶۰۰ امتیاز اولویت ثبت‌نام داشت .
فاطمه. م در پاسخ به اینکه پس چرا دخترت را در مدرسه ثبت‌نام نکردی؟ پاسخ می‌دهد: هرچند اولویت ثبت‌نام برای دخترم «مدرسه شاهد شهید ژیلا مقبل » در ناحیه یک شهر سنندج به خاطر بعد مسافتی مدرسه و هزینه رفت و آمد بود، اما در کمال ناباوری مسئولان مدرسه از پذیرفتن دخترم سرباز زدند و زمانی که دلیل را پیگیری کردم متوجه شدم به دلیل اینکه خبرنگارم و ترس مدیر از اینکه از کارشان سردربیاورم مانع ثبت‌نام دخترم در مدرسه شاهد شده، مجبور شدم دخترم را در مدرسه شاهد ناحیه دو ثبت‌نام کنم که این امر علاوه بر شهریه، هزینه سرویس را نیز به ما تحمیل کرد .
وی در پاسخ به اینکه با چه میزان شهریه دخترت را در مدرسه ثبت‌نام کردی؟ اظهار می‌کند: سال گذشته یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان پرداخت کردم و امسال نیز ۸۰۰ هزار تومان برای شهریه و ۶۰۰ هزار تومان برای سرویس مدرسه در نظر گرفته شده است که تا پرداخت نکنم، دخترم را در مدرسه ثبت‌نام نمی‌کنند .
« اخذ وجوه به اجبار» نه قانونی است و نه مورد تأئید و پسند ما
پس از اعتراض والدین به اخذ وجوه کمک به مدرسه با مراجعه به هیأت نظارت بر ثبت‌نام دانش‌آموزان آموزش و پرورش این وضعیت را از مسئول نظارت و ارزیابی جویا شدیم که «رضا وینسفهان» -رئیس اداره ارزیابی عملکرد و رسیدگی به شکایات آموزش و پرورش کردستان- ضمن ابزار تأسف از نحوه برخورد برخی مسئولان ثبت‌نام در مدارس با والدین اظهار می‌کند: کمک داوطلبانه مبانی قانونی دارد و این امر بنا به درخواست داوطلبانه فرد باید انجام شود .
وی با توجه به شرایط اخذ کمک به مدرسه از والدین، تصریح می‌کند: کمک به مدرسه و مشارکت مالی والدین باید در زمان خارج از ثبت‌نام انجام شود و هیچ گونه اجباری در اخذ آن وجود نداشته باشد، هم‌چنین والدین باید در ازای مبلغی که پرداخت می‌کنند رسید یا قبض دریافت کنند .
وینسفهان ادامه می‌دهد: مبادرت به اخذ وجوه کمک به مدرسه در زمان ثبت‌نام نه قانونی است و نه مورد تأیید و پسند ما، آموزش و پرورش دریافت هر گونه وجه از خانواده‌ها به صورت اجباری ممنوع اعلام کرده است .
وی با اشاره به اینکه « مدارس خاص» می‌توانند براساس قانون و بخشنامه وزارت آموزش و پرورش از دانش‌آموزان پول بگیرند، اظهار می‌کند: این مدارس شامل «تیزهوشان، نمونه دولتی، شاهد، غیرانتفاعی و هیأت امنایی» است که طبق قانون مجاز به دریافت میزان معینی وجه از دانش‌آموزان هستند چرا که این مدارس دارای شهریه مصوب هستند و این شهریه بر اساس درجه‌بندی و امکانات آنان تعیین شده است .
رئیس اداره ارزیابی عملکرد و رسیدگی به شکایات آموزش و پرورش کردستان ، خاطرنشان می‌کند: تنوع زیادی در مدارس از جمله مدارس دولتی، هیأت امنایی، غیرانتفاعی، شاهد و تیزهوشان وجود دارد، اما به صراحت اعلام می‌کنم که در هیچ مدرسه‌ای اجباری به اخذ کمک در موقع ثبت‌نام نیست و حتی برای دریافت شهریه مصوب مدارس غیرانتفاعی در فصل ثبت‌نام اجباری به اخذ شهریه از والدین نیست .
کمک اجباری مجازات دارد؛ حتی یک ریال
وینسفهان در خصوص اینکه اخذ کمک به مدرسه بالاجبار امری غلط و سوء تعبیر است، تأکید می‌کند: هرگونه کمک از طرف والدین دانش‌آموزان باید کاملاً داوطلبانه و مطابق قانون باشد و هیچ‌گونه اجباری برای دریافت وجه در مدارس عادی دولتی وجود ندارد .
وی اضافه می‌کند: هیچ مدیر یا مسئولی در مدارس دولتی حق دریافت یک ریال پول اجباری از دانش‌آموزان را ندارد؛ در غیر این صورت مجازات می‌شود و متناسب با قانون با آنان برخورد قاطع خواهد شد .
رئیس اداره ارزیابی عملکرد و رسیدگی به شکایات آموزش و پرورش کردستان ، درباره جزئیات مجازات مسئولان متخلف مدارس می‌گوید: این برخوردها با توجه به نوع تخلف ممکن است از انتقال مسئول متخلف از مدرسه تا انفصال از خدمت را در پی داشته باشد .
وی با ذکر اینکه مدیران باید بر اساس شناخت خود از والدین درخواست کمک به مدرسه کنند، می‌گوید: مدیران مدارس اگر به علت مشکلات مالی در اجرای برنامه‌هایشان هم دچار مشکل هستند باید مراتب را در کمترین زمان به مسئولان اطلاع دهند و نباید به هیچ عنوان اولیا را برای دریافت هزینه در تنگنا قرار دهند .
طبق اظهارات وینسفهان طبیعی است که والدین دانش‌آموزان می‌توانند در صورت مشاهده دریافت هرگونه وجه اجباری از طرف مدرسه، موضوع را به بخش بازرسی ادارات آموزش پرورش اطلاع دهند، چرا که اخذ اجباری کمک به مدرسه جایگاه قانونی ندارد و نقض قانون محسوب می‌شود .
مدارس حاشیه‌ای نیازمند توجه ویژه است
وینسفهان در بخش پایانی سخنان خود با اشاره به اینکه اخذ مبالغ مشخص نباید از جانب مدارس باب شود، می‌گوید: حدود ۳۷۰۰ مدرسه در استان وجود دارد که بسیاری از آنان دارای دانش‌آموزان با فقر مالی هستند که در این بین مدارس حاشیه‌ای شهر به دلیل مشکلات مضاعف نیازمند توجه ویژه‌ای است .
وی با بیان اینکه در زمان ثبت‌نام جامعه وسیعی درگیر ثبت‌نام هستند، تصریح می‌کند: این زمان برهه حساسی برای خانواده‌هاست که بنا به دلایل مختلف تحت فشار و استرس هستند به همین خاطر نباید هزینه‌های جانبی و اضافه را به خانواده‌ها تحمیل کرد .
رئیس اداره ارزیابی عملکرد و رسیدگی به شکایات آموزش و پرورش کردستان ، با اعلام اینکه منکر وجود مشکلات در سطح مدارس به ویژه مدارس حاشیه شهر نیستم، خاطرنشان می‌کند: مناطق حاشیه‌ای دارای مشکلات خاص خود هستند که می‌طلبد آموزش و پرورش نقش خود را همان‌گونه که قبلاً هم بوده، پررنگ نشان دهد تا حداقل بتوان گوشه‌ای از مشکلات اجتماعی در این مناطق را مرتفع ساخت .
وی با اشاره به اینکه افزایش هجمه‌های کلاس‌بندی و جمعیتی در این مناطق بسیار بالاست، یادآور می‌شود: مشکلات زیادی در مناطق حاشیه‌ای وجود دارد که این رسالت آموزش و پرورش در این مناطق را صدچندان می‌کند .
وینسفهان در پایان با بیان اینکه نظارت بر مدارس در حین ثبت‌نام به صورت روتین و دوره‌ای در جریان است، تصریح می‌کند: ستاد اداره ارزیابی عملکرد و رسیدگی به شکایات آموزش و پرورش کردستان در طول ایام ثبت‌نام نظارت‌های لازم را لحاظ می‌کند و در صورت مشاهده هرگونه تخلف برخوردهای قانونی انجام می‌شود .
وی تاکید می‌کند: والدین نیز در صورت مشاهده هرگونه تخلف می‌توانند با تماس با شماره تلفن‌هایی که در مراکز ثبت‌نام به عنوان پل ارتباطی آنان با مرکز نظارت آموزش و پرورش نصب شده است، نسبت به گزارش آن به سازمان اقدام کنند .
این تناقض در اعلام مسئولان آموزش و پرورش استان مبنی بر اجباری نبودن دریافت کمک نقدی به مدرسه با اعتراض والدینی که در نهایت مجبور به پرداخت هزینه‌هایی ما بین ۵۰ تا ۷۰۰ هزار تومان تحت عنوان کمک به مدرسه شده‌اند، آن هم در مناطق حاشیه‌ای که به اذعان خود مسئولان نیاز به توجه ویژه دارد، دردناک است، چرا که در نهایت شاهدیم در غالب مدارس پروسه ثبت‌نام به اتمام رسیده و دیگر نمی‌توان آب رفته را به جوی بازگرداند. امید است که مسئولان در سال‌های آتی این امر را در دستور کار خود قرار دهند تا هم بار روانی این امر از دوش والدین برداشته شود و هم اینکه مانع از ترک تحصیل برخی از دانش‌آموزان به دلیل افزایش مشکلات مالی شود
جمیله معظمی| ایسنا
