۱۹ی خەرمانان و یادێک لە ئوستاد شیرازی دڵسۆزی نەناسراو
ئەمڕۆ ساڵڕۆژی کۆچی دوایی کەسێک بوو کە بە گوتەی هاوڕێ و خوێندکارە دێرینەکانی، یەکێک بوو لە دڵسۆزە ڕاستەقینەکانی شاری سەقز. مامۆستایەک کە ڕەمزی میهرەبانی و پاکی و دڵسۆزی بوو و سەرەرای بلیمەت بوونی لە سەردەمی خۆیدا، بەڵام بەداخەوە لەم سەردەمەیا کەمتر ناسراوە.
مامۆستا “محەممەد ڕەسووڵ شیرازی” ساڵی ١٣١٤ لە شاری سەقز لەدایک بووە، باوباپیرانی پێشتر لە شیرازەوە کۆچیان کردبوو بۆ سەقز و دواتر ناسناوی “شیرازی”یان بۆ خۆیان هەڵبژارد. لەگەڵ پیاوماقوڵانی دیکەی وەک مستەفا کەیوان لە دارەلفونونی تاران بڕوانامەی دیپلۆمی وەرگرتووە و بۆ خوێندنی باڵا چووە زانکۆی تەورێز.
یەکەم کەس بوو کە لە پەروەردەی سەقزدا وەک مامۆستای زمانی ئینگلیزی کاری کردووە. پەیوەندی قورسی لەگەڵ پیاوماقوڵان و گەورە پیاوانی شار و بووە جێگای هیوا و ئارەزووی زۆرێک لە هاوڕێ و خوێندکار و هاوشارییەکانی.
هەرچەندە لەلایەن دۆستان و عاشقانیەوە هەوڵی ناساندنی دراوە (لەوانە پیشاندانی بەرنامەیەک لە تۆڕی جیهانی سەحەر، دانانی کۆڕێکی تایبەت لە زانکۆی ئازاد سەقز)، بەڵام یادەوەری و ناو و خزمەتگوزاری و بەرهەمەکانی نەگوازراوەتەوە بۆ نەوەکانی داهاتوو وەک ئەوەی پێویستە. هەر بەو هۆیەشەوە، ماڵپەڕی واکاوی دەچێتە لای سێ کەس لە هاوڕێ و خوێندکارە دێرینەکانی (عیرفان ساحیبی، موحەممەد سدیقی و مسته‌فا ئاسوور)بۆ ئەوەی کەمێک کەسایەتی و ژیان و بەرهەم و کاریگەرییەکانی مامۆستا شیرازی لەسەر کۆمەڵگەی فەرهەنگیی سەقز باس بکەن.
شیرازی؛ یەکەم مامۆستای زمانی ئینگلیزی لە سەقز
بە وتەی عیرفان ساحێبی، مامۆستای زانکۆ و یەکێک لەو کەسانەی کە ڕۆژانی خوێندنی لەگەڵ ئوستاد شیرازی کۆچکردوو بەسەر بردووە، شیرازی ساڵی ١٣١٤ لە شاری سەقز لە دایک بووە. دوای تەواوکردنی خوێندنی سەرەتایی و بەشێکی ئامادەیی، بۆ وەرگرتنی بڕوانامەی دیپلۆم دەچێتە تاران و قوتابخانەی دارەلفنون. دوابەدوای ئەوە دەرچووی زانکۆی تەورێز لەبواری ئینگلیزی دەبیت و پاشان دێتەوە لە سەقز لە بواری پەروەردەدا دەس بەکار دەبێت.
پرۆفیسۆر ساحێبی سەبارەت بە پەیوەندی شیرازی نەمر لەگەڵ پیاوماقوڵانی شار وەک شێخ نافێعی مەزهەر، باس لەوە دەکات کە هەمیشە لە کۆبوونەوە دۆستانەکانیاندا بابەتی زانستی و فەرهەنگی باس دەکرا و زۆرێک لە هاوڕێ و خوێندکارەکانیشی لەو کۆبوونەوانەدا سوودیان لە زانیاریەکانی وەردەگرت.
بە گوتەی ساحێبی، مامۆستا شیرازی هاوکات لەگەڵ ئەوەی کە مامۆستای قوتابخانە بوو، دڵسۆزێکی ڕاستەقینە بۆ قوتابیەکانی بووە و خوازیاری گەشەی فیکری و زیهنی ئەوان بووە و ڕەنگە هەر ئەمەش ئیلهامبەخش بووبێت بۆ وەرگێڕانی کتێبی بناغەی جیهان کە لەلایەن “مەک میلان”ەوە نووسراوە، کە ئەم کتێبەی بۆ نەوە بچووکەکەی دەربارەی جیهان نووسیوە نووسیووە. جگە لەوەش پرۆفیسۆر شیرازی لە چەند حاڵەتێکدا سندوقی خێرخوازی لە قوتابخانەکانی ئەو سەردەمە پێکهێنا بۆ یارمەتیدانی منداڵانی کەمدەرامەت، مەرجی بەکارهێنانیشی سەرکەوتنی ئەو خوێندکارە و قەرەبووکردنەوەی بۆ خوێندکارانی داهاتووە بوو لە ساڵانی دواتردا. واتە لە پشت هەر کارێکی شیرازییەوە، بیرێکی شاراوە هەیە کە تیایدا خوێندکارەکانی هەوڵی بنیاتنانی داهاتوویەکی باشتر دەدەن.
ئەم مامۆستا خانەنشینەی زانکۆ سەبارەت بەو گۆڕانکارییە فیکریانەی کە لە مێشکی شیرازیدا ڕوویدا دەڵێ: لە ساڵانی کۆتایی ژیانیدا گۆڕانکاری ناوخۆیی لە شیرازی کۆچکردوودا ڕوویدا، جگە لە پۆلەکانی ناو قوتابخانەکان، لە مزگەوتی دێمەکاڵان لێکۆڵینەوە و لێکدانەوەی قورئان و شیعرەکانی مەولوی دەکرد.
موحەممەد رەسوڵ شیرازی تێکەڵێک لە شیعری شیراز و فەرۆەنگی سەقز
موحەممەد سدیقی ناسراو بە پەهپوو کە لە ساڵانی پەنجاکان و شەستەکاندا هاوکاری شیرازی نەمر بووە، وێڕای ئاماژە بە پاشخانی بنەماڵەیی شیرازی نەمر، دەڵێت: باوباپیرانی لە شیرازەوە کۆچیان کردبوو بۆ سەقز، دواتریش کاتێک شناسنامە وەر دەگرن ناسناوی “شیرازی”یان بۆ خۆیان هەڵبژارد.
سدیقی دەڵێت: تێکەڵبوونی ڕەگ و ڕیشەی شیرازی (شاری شیعر و ئەدەب) لەگەڵ گەورەبوون لە سەقز (شاری فەرهەنگ و هونەر) وای لێکرد کە کارەکتەرێکی تایبەت بێت کە لە کەم کەسدا دەبینرا. بیرکردنەوە قووڵە ئینسانی و ئیسلامییەکانی و بڵاوکردنەوەی ئەم بیروڕا لە قوتابخانە و مزگەوتەکاندا، وای لێکرد کە کەسێکی خواپەرست بێت و زۆر کەسی عاشقی بوون و هەر بۆیەش کە کۆچی دوایی کرد، زۆرێک لە خەڵکی سەقز ماتەمیان بۆ گێڕا و پرسەیەکی گەورەی بۆ سازکرا.
محەممەد سەددیقی بە ئاماژەدان بەو بیرەوەریانەی کە شیرازی نەمرەوە هەیەتی، وەک کەسێکی بیرمەند، زانا، قسەخۆش و بەخشندە، یادی دەکاتەوە.
هەوڵەکانی شیرازی نەبینرا
مستەفا ئاسوور، یەکێک لە چالاکانی مەدەنیی شاری سەقز و خوێندکاری شیرازی نەمر، هەروەها پێی وایە کە هەوڵەکانی شیرازی لە بوارە جیاجیاکاندا جگە لە چەند حاڵەتێک کە هاوڕێکانی هەوڵیان دابوو نەبینرا. ئاسوور هۆکاری نەبینراوی ئەمە لە دوو پرسدا دەبینێت؛ یەکەم: زۆربەی کەسایەتی و بیرمەندەکان هەوڵیان داوە خۆبەزلزانین لە خۆیاندا بکوژن و مامۆستا شیرازی یەکێک بوو لەو کەسانە. تەنانەت پێش مردنیشی هەوڵیدا هەموو ئەو شتانەی نووسیبووی لە ناوی ببات، بەڵام جۆرێکە لە سزا بۆ نەوەکانی داهاتوو، چونکە نەوەکانی داهاتوو بی بەهرە دەبن لەو زانستانە. ڕەنگە هۆکاری دووەم بۆ نەناسراو مانەوەی شیرازی، پشتگوێخستنی ئەوان لە لایەن ئێمەوە بێت، لەحاڵێکدا ئەمانەهەموویان جێگەی شانازی بەڵگەنامەی نەتەوایەتی ئێمەن، بەڵام هیچ هەوڵێکی تایبەتمان نەداوە بۆ ناساندنیان و تەنیا ناونانی شەقامێک و قوتابخانەیەک ناتوانێت زۆر مانادار بێت.
ئەم خوێندکارەی مامۆستا شیرازی دەڵێت: هەرچەندە مامۆستا شیرازی هەوڵیدا بەشێک لەو بەرهەمانە لەناوببات، بەڵام ئێمە ژمارەیەک لە قوتابیەکانی، بەهاوکاری بنەماڵەکەی، بەشێک لەو بەرهەمانەمان لە نامیلکەیەکدا بە ناوی “زمزمه محبت” کۆکردەوە، کە ناکرێت بوترێت بەرهەم و شیعرەکانی، بەڵکو بە یادگاری دادەنرێت، چونکە ئەم نامیلکەیە زۆر نزمترە لە شیعر و بیری شیرازی نەمرە.
فارسی
امروز سالروز وفات کسی بود که به تأکید دوستان قدیمی و شاگردانش یکی از دلسوزان واقعی به شهرش بود. معلمی که تجسم مهربانی و صفا و صمیمیت بود.
استاد محمد رسول شیرازی، در سال ۱۳۱۴ در سقز متولد شد، نیاکان او قبلا از شیراز به سقز مهاجرت کرده و بعدها نام خانوادگی شیرازی را برای خود انتخاب کرده بودند. دیپلم را همراه بزرگان دیگری چون مصطفی کیوان در دارالفنون تهران گذراند و برای تحصیلات عالیه به دانشگاه تبریز رفت.
اولین کسی بود که بعنوان دبیر زبان انگلیسی در آموزش و پرورش سقز مشغول به کار شد. همنشینی با بزرگان شهر را در پیش گرفت و محل امید و آرزوی بسیاری از دوستان، شاگردان و همشهریانش شد.
اگرچه به همت دوستان و دوستدارانش تلاش‌هایی برای شناساندن وی (ازجمله نمایش یک برنامه در شبکه جهانی سحر، برپایی یادواره‌ای از او در دانشگاه آزاد سقز) صورت گرفته، اما آنچنان که باید یاد و نام و خدمات و آثار او به نسل‌های بعدی منتقل نشده است. برای همین، واکاوی نزد سه تن از دوستان و شاگردان قدیمی او رفت تا اندکی از شخصیت، زندگی، آثار و تأثیراتش بر جامعه فرهنگی سقز را بازگو نمایند.
به گفته عرفان صاحبی، استاد دانشگاه و از کسانی که دوران مدرسه را با مرحوم استاد شیرازی گذرانده، ایشان در سال ۱۳۱۴ در شهرستان سقز متولد شده‌اند. پس از طی تحصیلات ابتدایی و بخشی از دبیرستان، برای اخذ دیپلم به تهران و مدرسه دارالفنون رفته است. پس از آن با قبولی در دانشگاه تبریز در رشته زبان انگلیسی فارغ‌التحصیل و در آموزش و پرورش سقز مشغول به کار شده است.
استاد صاحبی از همنشینی مرحوم شیرازی با بزرگان شهر ازجمله شیخ نافع مظهر می‌گوید و اینکه در جمع‌های دوستانه آنها همیشه مباحث علمی و فرهنگی مطرح بوده و بسیاری از دوستان و شاگردانش علاوه بر کلاس درس در همین جمع‌ها از دانش او بهره برده‌اند.
به گفته صاحبی، استاد شیرازی در کنار معلمی، دلسوزی واقعی برای دانش‌آموزان بوده و خواستار رشد عقلی و فکری آنها شده است و شاید همین او را ترغیب به ترجمه کتاب بنیاد جهان نوشته مک میلان کرده که نویسنده این کتاب را برای نوه کوچک در باب جهان هستی نوشته است. علاوه بر این استاد شیرازی در چند مورد صندوق‌های خیریه‌ای را در مدارس آن زمان شکل داده تا از این طریق به کودکان بی بضاعت کمک شود و شرط استفاده از آن هم موفقیت دانش‌آموز و جبران آن در سال‌های بعد برای دانش‌آموزان دیگر بوده است. یعنی پشت هر اقدامی از سوی استاد شیرازی، تفکری نهفته که در آن شاگردانش برای ساخت آینده‌ای بهتر تلاش کنند.
این استاد بازنشسته دانشگاه نسبت به تحولات فکری که در ذهن استاد شیرازی بوجود آمد می‌گوید: در سال‌های آخر عمر تحولاتی درونی در مرحوم شیرازی بوجود آمد و او در کنار کلاس‌های درس در مدارس، در مسجد دیمه کالان هم هم به تفسیر قرآن و اشعار مولوی و … پرداخت.
محمد صدیقی مشهور به په‌پوو که از همکاران مرحوم شیرازی در دهه‌های ۵۰ و ۶۰ بود ضمن اشاره به پیشینه خانوادگی مرحوم شیرازی می‌گوید: نیاکان او از شیراز به سقز مهاجرت کرده بودند و بعدها که اخذ شناسنامه باب شد آنها نام خانوادگی شیرازی را برای خود انتخاب کردند.
صدیقی می‌گوید: ترکیبی از ریشه شیرازی (شهر شعر و ادب) با پرورش یافتن در سقز (دیار فرهنگ و هنر) شخصیتی ویژه از او ساخت که در کمتر کسی پیدا میشد. تفکرات عمیق انسانی و اسلامی او و نشر آن در مدرسه و مسجد از او انسانی وارسته ساخت بسیاری را عاشق و شیفته خود کرد و از همین رو زمانی که فوت کرد بسیاری از اهل سقز داغدار او شدند و تشییع جنازه‌ای باشکوه برای او برگزار کردند.
محمد صدیقی با رجوع به خاطراتی که از مرحوم شیرازی سراغ دارد از او بعنوان فردی نکته‌سنج، اهل علم، خوش صحبت، دلسوز و گشاده دست یاد می‌کند.
مصطفی آسور از فعالان مدنی شهر سقز و شاگرد مرحوم شیرازی هم معتقد است که تلاش او در زمینه‌های مختلف جز در چند مورد که دوستدارانش بر آن تلاش کردند دیده نشد. آسور دلیل این دیده نشدن را در دو موضوع می‌بیند؛ اول اینکه بسیاری از افراد و بزرگان و متفکران با کشتن منیت در خود و فروتنی بسیار، تلاش می‌کردند دیده نشوند و استاد شیرازی یکی از این افراد بود. او که حتی قبل از فوت خود تلاش کرد هرآنچه را نوشته بود از میان ببرد که اگرچه این فروتنی است اما یک نوع جفا در حق نسل‌های آینده است چرا که آیندگان از این علم و دانش بی‌بهره می‌شوند. دلیل دوم این ناشناخته ماندن شاید بی‌توجهی به مفاخرمان باشد. اگرچه اینها همگی شناسنامه ما هستند اما ما برای شناساندن شناسنامه خودمان کار خاصی نکرده‌ایم و صرف اتکا بر نامگذاری یک خیابان و مدرسه و یک یا چند یادواره نمی‌تواند چندان معنادار باشد.
شاگرد قدیمی استادشیرازی می‌گوید: اگرچه استاد شیرازی سعی کرد بخشی از این آثار را نابود کند اما ما تعدادی از شاگردان ایشان به کمک خانواده‌اش بخشی از این آثار را در کتابچه‌ای به نام “زمزمه محبت” جمع‌آوری کردیم که نمی‌توان گفت آثار و اشعار ایشان است، بلکه یک یادگاری محسوب می‌شود این کتابچه بسیار پایین‌تر از اشعار و تفکرات مرحوم شیرازی است.
پانوشت: لازم است از همه کسانی که در تولید این محتوا به نحوی واکاوی را همراهی کردند تقدیر کنیم، ازجمله استاد عرفان صاحبی، آقایان محمد صدیقی و مصطفی آسور که در مصاحبه ما را همراهی کردند. همچنین آقایان احسان اخوان، حسین مرادی، شهباز محسنی، شهرام شمسی، ماموستا شمامی و اسماعیل پاشایی که جملگی به نحوی از انحا همراه واکاوی بودند. همچنین خانواده عزیز مرحوم شیرازی بویژه فرزند خلف‌شان کاک بابک شیرازی که در چند مرحله بابت در اختیار گذاشتن اطلاعات و تصاویری از مرحوم پدرشان قبول زحمت نمودند.
