آوای لک‌لک‌ها

شیروان یاری

روستای دره تفی مریوان در ۱۵ کیلومتری ضلع غربی دریاچه زریوار مریوان به واسطه زندگی لک لک های سفید، لقب «روستای لک لک ها» را در جهان دارد؛اسفند که ماه برگشت لک‌لک‌ها از مناطق گرمسیری جده عربستان به روستای دره تفی است، ماه جشن و سرور ساکنان این آبادی است که چند نفراز جوانان بر تپه‌های اطراف روستا می‌روند و با مشاهده نخستین لک لک سفید بر فراز آسمان دره تفی جار می‌زنند؛«لک‌لک‌ها برگشتند» و با پژواک خبر بازگشت لک‌لک‌ها ، صدای دهُل و سُرنا در آبادی می پیچد و همه ساکنان روستا اعم از زن و مرد دست در دست هم دایره وار رقص و پایکوبی می کنند و همنوا برای ورود نخستین لک لک به آبادی هلهله سرمی دهند.

مستندساز مریوانی که سال ها درمورد لک لک ها مطالعه و مستندی پیرامون اکوسیستم حیات لک لک ها در این شهرستان مرزی ساخته و بارها در شبکه مستند رسانه ملی پخش شده است، قدمت برگزاری این رسم و رسوم جشن پایکوبی بازگشت لک لک ها از مناطق گرمسیری به روستای دره تفی مریوان را بیش از یک دهه عنوان می کند و معتقد است که زندگی لک لک ها در روستای بایوه حد فاصل مرز باشماق مریوان و اقلیم کردستان عراق به بیش از یک قرن بر می گردد.
محمد رضا باغبانی با اشاره به سابقه تاریخی بیش از نیم قرن تجربه زندگی لک لک ها در دو روستای «باشماق» و «بیلو» مریوان استدلال کرد که رفتارعاطفی مردم روستای دره تفی در کاشت تیربرق های چوبی،تنه درختان مرتفع خشکیده و فرایند آشیان سازی باعث سکنی گزینی و مهاجرت لک لک ها در ۱۰ سال گذشته به روستای دره تفی شده است.

اواز اینکه اسفند، ماه سرور برگشت لک لک ها به «دره تفی»روستای ضلع غربی حاشیه زریوار مریوان است؛ ابرازشادمانی کرد وافزود:آوای لک لک ها در اسفند، ماه پایان زمستان نوید نغمه بهار و آغاز گرمی زمین است و به همین دلیل هر ساله با مشاهده بازگشت نخستین لک لک سفید به روستا، مردم آبادی دره تفی جشن و پایکوبی برگزارمی کنند وقرار است که این رسم در تقویم به عنوان جشنواره لک لک ها ثبت و هرسال در آستانه بازگشت لک لک ها برگزارشود.
به گفته این مستند سازمریوانی،نام روستای دره تفی به واسطه زندگی لک لک در شبکه های اجتماعی بر سر زبان افتاده است وهفته گذشته نیزجشنواره رقص وپایکوبی بازگشت لک لک ها به آشیان زندگی، برگزار و فیلم آن در سطح گسترده در شبکه های اجتماعی منتشر شد که این نمادی از پیوند ناگسستنی لک لک ها با مردمان روستای دره تفی دارد.

«رضاباغبانی»جشنواره بازگشت لک لک ها در روستای دره‌تفی از روستاهای حاشیه تالاب بین‌المللی زریوار مریوان را اقدامی مهم توصیف کرد؛ اما از اینکه بدون اطلاع رسانی رسانه ها و عکاسان خبری و مستند سازان این جشنواره نمادین رقص و پایکوبی برگزار شده است؛ انتقاد کرد
او گزارش داد که در روستای دره تفی بیش از ۵۰ لانه توسط مردم برای لک لک ها ساخته شده و این پرندگان از لانه ها به عنوان محلی برای جوجه آوری استفاده می کنند.

این مستندسازکردستانی،دره تفی را مکان زیست بیش از ۳۰۰ قطعه لک لک های سفید شامل لک لک های نروماده به همراه جوجه هایشان عنوان کردوافزود:درباورعمومی مردم این روستا وحتی استان های مناطق کردنشین،لک لک ها یا همان «حاجی له ق له ق»نماد برکت، خوش یمنی وآغاز فصل بهار است وبراساس همین باور برای لک لک ها احترام ویژه و حتی پرنده مقدس، قایل هستند.

او تشریح کرد که انس زندگی اجتماعی لک لک ها با مردم روستای دره تفی بی مثال است، که هرساله برای زادآوری و لانه گزینی به مریوان می آیند و ارتباط اکولوژیکی بسیار مناسبی با اهالی منطقه دارند و لانه های پیش ساخته مردمان این دیار را بدون هیچ شک وتردیدی قبول می کنند.
این مستند ساز با اعلام اینکه دانشمندان، هر کدام از گونه های جانداران دنیا را براساس سیر تکامل و شباهت ها و ریشه های مشترکی که با یکدیگر دارند طبقه بندی کرده اند؛ گفت: لک لک ها در طبقه بندی علمی جزو سلسله جانوران، شاخه طنابداران، رده پرندگان، زیر رده نو مرغان، فرو رده نوآروارگان، بالا راسته نو پرندگان، راسته لک لک سانان و تیره سیکونیده هستند.

محمد رضا باغبانی تشریح کرد که لک لک ها بر بلندی لانه می سازند پس هر آنچه که پیدا کنند از پوشال گرفته تا مقوا و پارچه استفاده می کنند؛اما در روستای دره تفی مریوان،مردم در ساخت آشیان به لک لک ها کمک می کنند و جالب اینکه لک لک های سفید بدون سرباز زدن می پذیرند و این انس لک لک ها با مردم این روستا حیرت انگیز است.

او گفت: لانه برای بیشتر پرندگان در هنگام تخم گذاری معنا پیدا می کند و لک لک ها ۳ تا ۵ تخم می گذارند و جفت نروماده به نوبت روی تخم ها می خوابند تا زمانی که جوجه ها سر از تخم بیرون بیاورند و این فرایند، ۲۹ تا ۳۰ روز طول می کشد. به گفته این مستند ساز مریوانی، در ایران به غیر از لک لک سفید، لک لک سیاه و لک لک گردن کرکی هم دیده شده است که بسیار کمیاب هستند. او توضیح داد که لک لک ها، پرندگانی اجتماعی هستند و اگر غذای کافی، در محیطی فراهم باشد در آنجا دسته جمعی زندگی می کنند و همین خصوصیت بارز، زندگی لک لک های سفید را در درروستای دره تفی مریوان معنا ومفهوم می بخشد.

باغبانی با هشدار به مسئولان حفاظت محیط زیست که گروهی از این لک لک ها، در معرض انقراض هستند؛افزود:در فرهنگ مردم روستای دره تفی یا حتی دیگر روستاهای مناطق کردنشین مردم چند روز قبل از آمدن لک لک ها، لانه های قدیمی آنها را تعمیر می کنند و هر کسی برای اولین بار در روستا لک لکی را مشاهده می کند با شادی نوید آمدن بها را به دیگران می دهد. همه با دیدن لک لک، با خوشحالی می گویند: (حاجی له ق له ق به خێربی) یعنی: حاجی لک لک خوش آمدی.

این مستند ساز با اعلام اینکه لک لک های روستای دره تفی و دشت بیلو ازگونه های کنار آبزی دریاچه زریوار تغذیه می کنند؛هشدارداد که آلاینده های زیست محیطی اعم از ورود فاضلاب روستاها وموادشوینده شیمیایی حیات لک لک ها را به خطر می اندازد و افزون برآن شماری از لک لک ها را روباه و گربه های وحشی بر کرانه های زریوار شکار می کنند که این در چرخه تنازع بقا طبیعی است؛ اما ورود فاضلاب و مواد شوینده غیر قابل پذیرش است.
به گفته محمد رضا باغبانی، بیش از ۱۵۰ قطعه لک لک نروماده به همراه جوجه ها برارتفاعات درختان قبرستان آبادی دشت بیلو در ضلع شرقی دریاچه زریوارآشیان دارند که حیاتشان به دلیل عدم قطع درختان این آرامستان، ایمن تر از دیگر مناطق مریوان به ویژه لک لک های دشت بایوه و روستای باشماق است.
او توضیح داد که درختان جنگی و بلوط محدوده زندگی روستاهای بایوه و باشماق را قاچاقچیان چوب قطع می کنند وهمین مسئله با عث مهاجرت و کاهش جمعیت لک لک های این دو روستا شده است و اکثر لک لک های این دو روستا به محیط مصنوعی و سکونت در آشیان های دست ساز، روستای دره تفی مهاجرت کرده اند که رفتار مردم این روستا قابل ستایش است.

او ازمعاون رئیس جمهور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست و همچنین استاندار کردستان خواست که روستاهای دره تفی و دشت بیلو را ثبت گردشگری کنند تا این دو روستا به ویژه دره تفی به مقصد سفر گردشگران داخلی و خارجی، رسانه ها و عکاسان خبری جهان تبدیل شود. به گفته این مستند ساز، لک لک ها در فرهنگ مردمان کُرد همیشه مورد احترام بوده اند و از روزگاران قدیم در استان های کردستان و آذربایجان غربی به ویژه شهرستان های مریوان، بوکان و روستاهای اطراف منطقه موکریان رسوم خاصی در مورد لک لک ها وجود دارد.