اعتصاب برای گرسنه نماندن

عبدالله رمضان زاده، استاندار پیشین کردستان و سخنگوی دولت اصلاحات، در ریشه یابی مساله کولبری می گوید: «همه امکانات اقتصادی کشور در چند استان محدود مثل تهران، اصفهان،   مرکزی، کرمان و تا حدی فارس و خراسان متمرکز شده است. هرچه از مرکز کشور دور می شویم، امکانات زیرساختی برای تامین معیشت عادی مردم کمتر و کمتر می شود و در مناطق مرزی به حد صفر می رسد. این درد بزرگ اقتصاد ملی است که بارها گفته شده باید به آن رسیدگی شود. وقتی به این درد رسیدگی نمی شود، برای تامین معیشت مردم راه های فرعی مثل کولبری پیدا می شود که می بینیم قرار گرفتن در آنها هم چقدر سخت است.» این مدرس دانشگاه معتقد است پشت اعتصاب بازاریان این منطقه هیچ هدف سیاسی نیست و تنها هدف این اعتصاب کنندگان این است که راهی  همه می گفتند اعتراض باید مسالمت آمیز باشد، این پرسش را طرح می کند که چرا در پاسخگویی به اعتراضات ۱۳۹۶ همه می گفتند اعتراض باید مسالمت آمیز باشد، این پرسش را مطرح می کند که چرا در پاسخگویی به اعتراضات مسالمت آمیز کندی صورت می گیرد و تعلل می شود؟

در شرایطی که بسیاری از مردم مناطق مرزی کردنشین از طریق کولبری امرار معاش می کنند، دولت برای مقابله با ورود کالای قاچاق در عمل راه درآمد این مردم را بسته است، بستن راه کولبری چه مشکلاتی در این منطقه ایجاد می کند؟

طبق قانون اساسی وظیفه ایجاد اشتغال برای همه افراد بر عهده دولت اســت. دولت ها موظف اند راه هایی برای اشتغال و تامین معیشت مردم فراهم کنند. در مناطق مرزی کردستان بر اثر ضعف مدیریتی، کمبود امکانات و ضعف زیرساخت ها یا به هر  امکان تامین معیشت از راه های دیگر فراهم نیســت، از طرف دیگر مبادلات تجاری ازدواج و روابط خانوادگی بین مردم این منطقه فعلا به طور سنتی با مردم آن ســوی مرز برقرار اســت. من به یاد دارم حتی در اوج دوران جنگ ایران و عراق هم این راه تبادل اقتصادی بســته نشــده بود. امروز وزارت کشور بدون توجه به این وضعیت و مشخصات، تصمیم گرفته راه های کولبری را ببندد. بستن راه کولبری نه تنها امرار معاش کولبران را غیرممکن کرده، بلکه راه کسب وکار را برای کاسبان خرد و مغازه دارهایی که از طریق فروش اجناس کولبری امرار معاش می کردند، بســته است. به همین دلیل مردم در شهرهای مرزی کردستان اعتراض کرده اند.

آیا می توان این مســاله را که به دلیل ضعف زیرساخت ها معاش مردم به کولبری وابسته شــده، با دادن اجازه کولبری و وارداتی که طبق قانون فعلی قاچاق محسوب می شود، جبران کرد؟

هیچ کــس از کولبری دفاع نمی کند. در خود آن مناطق هم هیچ کس نیســت که از کولبری دفاع کنــد ولی نرخ بیکاری این مناطق مرزی بالاترین نرخ بیکاری در بین استان های کشور است. در شرایط فعلی راه جایگزین چیست؟ این سوالی است که برای همه بی جواب مانده اســت. از سوی دیگر قانونی که تعیین می کند واردات این کالاها قاچاق است یا نه، باید با عرف هماهنگی داشته باشد. قانونی که با عرف هماهنگ نباشد  شکست می خورد مثل خیلی از قوانین دیگری که امروز در کشور وجود دارد. اگر هم اسم این موضوع قاچاق باشد حتما شکل دیگری از آن را در ته لنجی های جنوب کشور داریم. چرا فقط راه کولبران کردستان را می بندند؟ یک راه دیگر تامین معاش برای مردم استان کردستان بعد از تحولات کردستان عراق این بود که برای کارگری به کردستان عراق سفر می کردند؛ اول هفته می رفتند و آخر هفته برمی گشــتند. با وضع عوارض سنگین برای خروج از کشور که امسال صورت گرفته بار دیگری بر دوش کارگران فصلی این منطقه اضافه شده و این راه تامین معیشت آنها هم بسته شده است. در این شرایط مردم واقعا مستاصل هستند. همه راه ها به روی آنها بسته شده است.

دولت برای حل مسأله کولبری چه باید می کرد و کرد و الان باید چه کند؟

ساماندهی مساله کولبری وظیفه جدی دولت است. پیشنهادهایی هم وجود داشت که از سال گذشته مطرح شد مبنی بر اینکه برای خانواده های مرزنشین یک حد تخفیف گمرکی قائل شده بودند؛ استثنا ًدر قانون بود. یعنی هیاتی که اخیرا به مناطق مرزی رفته پیشــنهاد کرده که امسال آن حد تخفیف گمرکی یک مقدار افزایش پیدا کند. به نظر من راه حل موقت همین اســت که تخفیفی برای خانواده های مرزنشــین در نظر بگیرند تا بتوانند از آن تخفیف گمرکی تحت عنوان کولبری یا به هر صورت دیگری استفاده کنند تا زمانی که امکان اشتغال به اشکال دیگری در این مناطق فراهم شود. همه امکانات اقتصادی کشور در چند استان محدود مثل تهران، اصفهان، استان مرکزی، کرمان و تا حدی فارس و خراسان متمرکز شده است. هرچه از مرکز کشور دور می شویم، امکانات زیرساختی برای تامین معیشت عادی مردم کمتر و کمتر می شود و در مناطق مرزی به حد صفر می رسد. این درد بزرگ اقتصاد ملی است که بارها گفته شده باید به آن رسیدگی شود. وقتی به این درد رسیدگی نمی شود، برای تامین معیشت مردم راه های فرعی مثل کولبری پیدا می شود که می بینیم قرار گرفتن در آنها هم چقدر سخت است. من وقتی به کردستان رفتم و وضعیت کولبران را دیدم به آقای بهمن قبادی، کارگردان مشــهور، گفتم از این وضعیت فیلمی بسازد تا مردم ایران ببینند که تامین معیشت در نقاط مرزی چه وضعیتی دارد و باید فکری برای آن کرد. ایشان فیلمی ساختند به نام «زمانی برای مستی اسب ها» ولی هنوز که هنوز است هیچ فکری نشده و این مشکل ادامه دارد. نکته دیگری که درباره مناطق مرزی باید مورد توجه قرار بگیرد این است که وقتی مردم سایر مناطق کشور برای خرید اجناس به شهرهای مرزی رفت وآمد می کنند، همین رفت وآمد نوعی امنیت زایی برای مناطق مرزی است.

تصمیم فعلی دولت که مرزها را بسته است، چه تبعات و هزینه هایی در شهرهای مرزی دارد؟

حداقل تاثیر آن این است که افزایش مهاجرت را به شهرهای بزرگ و حاشیه شهرهای بزرگ خواهیم داشــت و جمعیت این شهرها خالی می شود. خالی شدن جمعیت این شهرها علاوه بر تبعات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، مسائل امنیتی هم ایجاد می کند از این نظر که مرزهای ما تخلیه و غیرقابل دفاع می شود. قرن هاست همین مرزنشینان از مرزها دفاع کرده اند و با تخلیه شهرهای مرزی این امکان هم از بین می رود. کردستان وضعیت خاص خودش را دارد. با توجه به تحولات آن ســوی مرز و تحولات کردستان ترکیه، استان کردستان همیشه توجه ویژه را می طلبد و نباید در این منطقه تنش ایجاد کرد. سیاستگذاران کشور باید توجه کنند که ایجاد تنش در این منطقه برای امنیت ملی ما مخاطره آمیز است.

هدف و خواسته مشخص کسانی که در کردستان اعتصاب کرده اند چیست؟

هدف آنها این است که راهی برای امرار معاش پیدا کنند، هیچ هدف سیاسی خاصی پشت این کار نخوابیده است. فقط می گویند شما که مرزها را بسته اید به ما بگویید چه کار بکنیم. در سفری که هیاتی از وزارت بازرگانی به سرپرستی آقای خسروتاج به کردستان داشتند، نخبگان، مغازه داران و کولبران همه صحبت کردند. همه حرف آنها این است که راهی برای امرار معاش ما پیدا کنید ما هرچه شما بگویید انجام می دهیم و این راه پیدا نشده است. گفته شده که بعد از سفر آقای خسروتاج، هیات دولت در حال تصویب یک آیین نامه جدید است و در حال حاضر مردم منتظرند نتیجه این کار را ببینند.

مسالمت آمیز بودن اعتصاب بازاریان بانه چه پیامی برای حاکمیت دارد و باید چه پاسخی به این پیام داده شود؟

مردم می گویند در وضعیت فعلی ما گرسنه می مانیم، راهی برای تامین معاش ما پیدا  ۱۳۹۶ کنیــد و راه تامین معاش ما را نبندید. اگر این اعتصاب ها را با اعتراضات دی ماه مقایسه کنیم، در آن مقطع همه سیاستمداران، کنشگران و نخبگان سیاسی و اقتصادی کشور گفتند اعتراض باید مسالمت آمیز باشد. پس باید امروز راهی برای پاسخ به اعتراض مسالمت آمیز مردم پیدا شود. چرا در پاسخگویی به اعتراضات مسالمت آمیز کندی صورت می گیرد و تعلل می شود؟ امروز پیام اعتصاب کنندگان این است که ما هیچ مشکلی با حاکمیت و کشور نداریم، مثل همیشه دفاع از مرزها را بر عهده خواهیم داشت، فقط راهی برای تامین معاش ما پیدا کنید. در پاسخ به این پیام، به نظر من همین فرستادن هیاتی از سوی وزارت بازرگانی به عنوان متصدی امر کار ضروری و درستی بود. مواضع استانداران استان های مرزی مواضع خوبی بود، اما تعجب می کنم از سکوت کامل وزارت کشور در این زمینه که حتی نیامد از سیاست اعمالی خودش دفاع کند.

اشــاره کردید که برای خرید کالا از بازارهای مناطق مرزی مردم مناطق مختلف کشور برای خرید به این منطقه سفر می کردند. آیا می توان از این فرصت برای توسعه گردشگری استان استفاده کرد؟

تا چند وقت پیش این منطقه و شهر زیبای مریوان به قطب گردشگری تبدیل ًاتفاقا شده بود. البته مردم فقط برای گردش به آنجا نمی رفتند، می رفتند تا هم خرید کنند و هم از زیبایی های طبیعی لذت ببرند. بعضی از مردم به جای کیش یا ترکیه به مریوان می رفتند و علاوه بر خرید کردن طبیعت زیبای این منطقه را هم می دیدند. اما حالا در زیباترین فصل سال یعنی در اردیبهشت که من به مریوان رفتم، در این شهر پرنده پر نمی زد. مردم که فقط برای زیبایی ها به آنجا نمی رفتند، می رفتند که خریدی هم بکنند، ولی این هم تعطیل شده است. من فکر می کنم بهترین راه برای توسعه گردشگری در  کردستان این است که به این مناطق توجه ویژه داشته باشیم مثلا در شهر مریوان یکی از خواسته های مردم احداث یک فرودگاه کوچک است که با توجه به مشکلات راه های جاده ای در آن منطقه، رفت وآمد گردشگران را تسهیل کند. یکی دیگر از تقاضاهای مردم ایجاد منطقه آزاد یا منطقه ویژه تجاری اقتصادی گردشگری در غرب کشور است که این هم به رغم کارشناسی های مختلفی که انجام شده و وعده هایی که از سوی مقامات مختلف داده شده، در مجلس سرنوشت نامعلومی پیدا کرده است. به هر حال این مناطق کشور به دلایل مختلف امنیتی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی نیازمند توجه ویژه هستند و باید برای توسعه آنها یک بسته جامع طراحی شود.

تاســیس منطقه آزاد تجاری در استان کردستان می تواند راهی برای حل مشکل معیشت مردم باشد؟ چه موانعی برای این کار وجود دارد؟

واقعیت این است که در هر جایی منطقه آزاد شکل گرفته به تامین معیشت مردم کمک شده و زندگی مردم بومی دچار تحول شده است، البته نه تحول اساسی، ولی در مناطقی که تجارت بین این سو و آن سوی مرز یک اصل بوده، ، ایجاد منطقه آزاد تجاری و گردشگری می تواند به تجارت و وضعیت اقتصادی نظم ببخشد و به حل مشکل اشتغال کمک کند، من تصورم این نیست که ایجاد منطقه آزاد حتما کولبری را از بین می برد ولی این اقدام حتما به حل مساله اشتغال کمک می کند و فشار بیکاری مردم را مقداری کمتر می کند شاید بعدا بتوان راه های جانبی هم برای حل مساله کولبری ایجاد کرد.  شاید بعدا مــا به عنوان حاکمیت چاره ای نداریم جز اینکه راهی برای تغییر این وضعیت پیدا کنیم. کولبری برای تامین معیشت یک روش عادی انسانی نیست. بالاخره باید فکری کرد که این مساله البته نه یک باره، اما یک روز به پایان برسد. باید با یک بسته جامع از برنامه های اقتصادی و اجتماعی با این مساله مقابله کرد و یکی از راهکارها هم می تواند تاسیس منطقه آزاد باشد.

بسته ای که مورد اشاره شماست چه ویژگی هایی داشته باشد که این مسأله را به صورت اساسی حل کند؟

اولین ویژگی این بســته مربوط به شکل کلان اقتصاد ملی است. اقتصاد ما باید از حالت متمرکز و تمرکزگرا خارج شود و مناطق حاشیه ای کشور مورد توجه قرار بگیرد. یعنی در برنامه ریزی اقتصاد ملی و در برنامه ریزی اقتصاد کلان کشور باید توجه به مناطق حاشیه ای و مناطق دور از مرکز ویژگی اصلی بشود. دیگر اینکه ما باید سیاست تبعیض مثبت را درباره مناطق کمتر برخوردار که در برنامه چهارم توسعه و سند چشم انداز دیده شــده بود و در دولت آقای احمدی نژاد تعطیل شــد دوباره احیا کنیم و با توجه به این دو مساله، ویژگی های مناطق حاشیه ای کشور مثل سیستان و بلوچستان، هرمزگان و کردســتان را مطابق با این شرایط ویژه دوباره مورد توجه جدی قرار دهیم و برای حل مشکلات این مناطق برنامه ریزی درازمدت داشته باشیم.

چرا تا بحال تبعیض مثبت و توجه به اقتصاد ملی محقق نشده است؟

چرایی این موضوع را باید از دست اندرکاران پرسید. در دولت اصلاحات هم در طرح  آمایش سرزمین، هم در برنامه چهارم توسعه و هم در سند چشم انداز ۲۰ ساله کشور این موضوع در نظر گرفته شده بود اما در دولت آقای احمدی نژاد همه اینها تعطیل شد؛ وقتی سازمان مدیریت تعطیل شد، این برنامه ها هم تعطیل شد. متاسفانه در دولت آقای روحانی هم چندان به این موضوع مهم توجه جدی نشده است.

خود شما در دوره ای که استاندار کردستان بودید، برای حل مساله قاچاق کالا چه تدابیر و برنامه هایی داشتید؟

تقویــت بازارچه های مرزی در آن دوره در دســتور کار ما قرار گرفته بود و بهترین سال های فعالیت بازارچه های مرزی که آن موقع هنوز رسمی هم نشده بود و ما با کمک دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی آنها را راه اندازی و فعال کردیم، در دوران هشت ساله ریاســت جمهوری آقای خاتمی است. در آن دوره ســه بازارچه مرزی در کردستان، دو بازارچه در مناطق کردنشــین آذربایجان غربی و یک بازارچه در استان کرمانشاه فعال بودند. بعدها یک بازارچه هم در جوانرود اضافه شــد. این بازارچه ها تا حدودی به حل مساله قاچاق کمک کردند و رسمی شدن مبادلات مرزی از طریق بازارچه ها با تخفیفات ویژه ای که گمرک قائل بود، محقق شد. اما بعدها بازارچه ها دوباره تا حد زیادی از رونق افتادند، البته به جز بازارچه پرویزخان کرمانشاه و بازارچه باشماق مریوان که هنوز فعال اند.

علت از رونق افتادن این بازارچه ها چه بود؟

موضوع رها شد. وقتی نظام برنامه ریزی کشور مختل و سازمان مدیریت تعطیل شد، همه چیز در پی آن مختل و رها شد. بازارچه ها امروز فعالیت دارند اما نه مثل گذشته و تخفیف هایی هم که بود بسیار کمتر شده و به صورت عادی و گمرکی رفتار می کنند.

چه زمینه های دیگری در استان کردستان و مرزهای آن منطقه وجود دارد که می تواند اقتصاد منطقه را به جریان بیندازد؟

در استان کردستان آثار تاریخی و باستانی و جاذبه های طبیعی بسیاری وجود دارد. در استان کردستان شــهرهای زیبا، فضای طبیعی مناسب، دریاچه زریبار، غار کرفتو، تپه های زیویه و در کنارش در استان آذربایجان غربی جاذبه هایی مثل تخت سلیمان و قلعه حسنوند را داریم. همه این جاذبه ها مجموعه ای است که می توان با استفاده از آنها در کنار جاذبه های همدان و کرمانشاه، مجموعه ای را به صورت یک قطب گردشگری خاص طراحی کرد. باید حتما برای صنعت تبدیلی بخش کشاورزی هم فکری کرد. علاوه بر این نزدیک به ۷۰ درصد از توت فرنگی کشــور در کردستان تولید می شود درحالی که هیچ کارگاهی حتی یک کارگاه معمولی برای بســته بندی این محصول در کردستان وجود ندارد. میوه های دیگر و محصولاتی مثل سیب زمینی و گندم هم همین وضعیت را دارند. چون انباشــت سرمایه در استان کردستان و در میان مردم محلی کم است، با امکانات محلــی امکان ایجاد این صنایع وجود ندارد، اما در این منطقه به صنایع تبدیلی بخش  مورد توجه قرار گیرد.ًکشاورزی نیاز هست. موضوع تبعیض مثبت در این زمینه باید حتما مورد توجه قرار گیرد.

تا اینجا بر نقش دولت تاکید کردید، اما چرا بخش خصوصی در چند دهه گذشته در این زمینه نتوانسته کاری انجام دهد؟

در یک دوران طولانی ناامنی این منطقه و بعد نبود زیرساخت های حمل ونقل جاده ای و ریلی مانع توجه بخش خصوصی به منطقه شــده است. بخش خصوصی هر چیزی بخواهــد تولید کند حتما تولید آن در قم و اراک صرفه اقتصادی بیشــتری دارد تا در کردستان. مگر اینکه زمینه هایی فراهم شود که بخش خصوصی با هدف تجارت خارجی و تولید کالا برای صادرات به فعالیت در مناطق مرزی توجه کند.

منبع: هفته نامه تجارت فردا