مدیر آموزش و پرورش شهرستان سقز در گفتگو با واکاوی؛
عامدانه سقز را برای خدمت انتخاب کردم/ نتایج کنکور با وضعیت علمی و فرهنگی این شهر همخوانی ندارد
آمدن عارفی از مریوان به سقز و تکیه بر صندلی ریاست آموزش و پرورش این شهرستان همزمان شد با تغییراتی که پس از روی کار آمدن نماینده جدید شروع شد. البته عارفی خود این تغییر را سیاسی نمی‌داند و منکر دخالت نماینده و فرماندار در امورات آموزش و پرورش است.
مدیری که ارتباط تقریبا مناسبی با بدنه آموزش و پرورش ایجاد کرده، اما انتصاب‌هایی انجام داده که معمولا خالی از حواشی نبوده‌اند. به برخی ضعف‌ها در این نهاد صحه می‌گذارد و به زعم خود تلاش‌هایی را از همان روزهای اول برای بهبود آن شروع کرده است.
عدالت آموزشی، مدیریت موروثی مدارس، نگاه انتقادی معلمان به مسایل و در عین حال پیشقدم نشدن آنها برای بهبود وضعیت، تعامل با منتقدین، باج‌خواهی و باج‌دهی در آموزش و پرورش، دسته‌بندی‌های درون این نهاد، و … مباحثی است که در این مصاحبه مطرح شده‌اند و شما می‌توانید در ادامه خواننده این مطالب باشید.
واکاوی: قریب به یک سال از آمدن شما به آموزش و پرورش سقز می‌گذرد، همزمان کرونا شرایط جدیدی را پیش روی این نهاد گذاشت، لطفا از شرایطی که در این مدت بر آموزش و پرورش گذشت بگویید!
عارفی: با سلام و سپاس از اینکه وقت گذاشتید تا برخی مسائل آموزش و پرورش را مطرح و سپس واکاوی کنیم. حقیقت این است که آموزش نیز همچون سایر مسائل انسانی به خاطر شرایطی که کرونا ایجاد کرده در مخاطره قرار گرفته است. هر شرایط جدیدی تجربه‌هایی را در اختیار ما می‌گذارد که موجب ریزش‌ها و رویش‌هایی می‌شود. هرچند این بیماری ما را حضور چهره به چهره دانش‌آموزان محروم کرد، اما فرصت‌هایی را هم فراهم کرد. در آموزش و پرورش‌های توسعه یافته بخش عظیمی از کار آموزش به صورت غیر حضوری است، در کشور ما ضمن اینکه هوشمندسازی مدارس آغاز شده بود و بحث تولید محتوای الکترونیکی مطرح بود اما از ظرفیت و پتانسیل فضای مجازی نتوانستیم چندان بهره ببریم، ولی کرونا اجبارا این فرصت را در اختیار ما گذاشت تا از ظرفیت رسانه و فضای مجازی برای انتقال مسایل آموزشی بهره مناسب ببریم.
در مورد عملکرد نیز به گواه آمار و شاخص‌ها، وضعیت ما نسبت به سالهای قبل به مراتب بهتر است، به عنوان مثال؛ در حوزه‌ی المپیادهای علمی، سال گذشته ۱۷ نفر قبولی داشتیم که امسال این تعداد به ۵۵ نفر رسیده است و مقام اول را در سطح استان کسب کردیم. در حوزه صدور ابلاغ و سازماندهی همکاران جزو شهرستان‌های برتر استان بوده‌ایم. در پروژه مهر که تجمیعی از کارهای اموزشی اعم از سازماندهی مسائل مربوط به آموزش و پرورش از تعمیر و تجهیز تا بستر سازی برای مأموریت‌های یک ساله پیش‌روی آموزش و پرورش است رتبه ممتاز را کسب کردیم. همچنین در مسابقات علمی هنرستان‌ها سه دانشآموز ما به مسابقات کشوری راه پیدا کرده‌اند. اینها همگی فرصت‌هایی بودند که در دوران کرونا و با تلاش و کوشش معلمانی خلق شد که شاید آمادگی این شرایط را نداشتند اما خودشان فداکارانه پیشقدم شدند و چنین نتایج خوبی را رقم زدند.
واکاوی: سوای همه انتقادهایی که اصل به کنکور وارد است اما کماکان نتایج آن یک شاخص عملکردی برای وضعیت آموزش و پرورش یک شهرستان محسوب می‌شود، برای این موضوع مهم چکار کرده‌اید؟
عارفی: هرچند کنکور نقطه ثقل نتایج آموزش و پرورش، تلاش‌های فرد و خانواده و در مقیاسی بزرگتر جامعه است اما بستر اصلی آن را باید آموزش و پرورش فراهم کند.
معمولا یکی از عوامل موفقیت یک مدیر هم شناخت نقاط ضعف و قوت و برنامه‌ریزی برای شرایط بهتر است. در همان روزهای اول متوجه شدم که علیرغم ظرفیت عظیمی از نخبگان و تحصیلکردگان سقزی و اهمیت مسایل علمی و فرهنگی نزد اهالی این شهر، اما نتایج کنکور در آن چندان مناسب نیست، بنابراین از همان تابستان استارت برخی اقدامات را زدیم.
در مرحله اول با برخی نمایندگان اولیا و معلمان اهل فن که سالها در حوزه کنکور فعالیت داشتند چندین جلسه هم‌اندیشی برگزار و در نهایت برای عملیاتی کردن نتیجه کنکور کارگروهی را در سه بخش مشاوران، دبیران و مدیران تشکیل دادیم که هر کدام با اعضای مشخص شرح وظایفی را برایشان تعیین کردیم که تلاش‌های این عزیزان به چند اتفاق مهم منجر شد؛ ازجمله اینکه برای اولین بار دو پایگاه تقویت کنکور (در مدرسه الزهرا برای دختران و دبیرستان تیزهوشان برای پسران) تشکیل شد که خدمات کنکوری را بدون دریافت هزینه به کنکوری‌ها ارائه می‌دهند.
واکاوی: آیا این کار باعث حواله دادن مباحث کنکوری در کلاس به این پایگاه‌ها نشده است؟
عارفی: این موضوع که پیش‌‌بینی بود. اما باید در نظر داشت که دانشآموز ممکن است همزمان حوصله‌ی کلاس درس و مسایل کنکور را نداشته باشد، از طرفی نمرات نهایی دانشآموز نیز یک شاخص مهم در ارزیابی تحصیلی آنهاست، فلذا ممکن است شرایط کلاس اجازه ندهد که معلم چنان که لازم است مسایل کنکور را مطرح کند، بنابراین کنکور یک تلاش فوق برنامه را می‌طلبد و اکتفا کردن به کلاس درس منجر به موفقیت چندانی در کنکور نخواهد شد.
واکاوی: مقداری به حواشی آموزش و پرورش بپردازیم؛ همه می‌گویند آموزش و پرورش جای سیاسی کاری نیست، حال آنکه تغییرات در این نهاد ناشی از تغییرات سیاسی است، نظر شما در این‌باره چیست؟ و آیا آمدن خودتان به آموزش و پرورش سقز را ناشی از تغییرات سیاسی می‌دانید؟ آیا این منافاتی با وجود افراد بومی شایسته و عدم استفاده از توانایی‌های آنها در کسوت ریاست آموزش و پرورش دارد؟
عارفی: آموزش و پرورش نباید چندان تحت تأثیر تغییرات سیاسی قرار بگیرد، اما سیاسی‌کاری یک واقعیت است که در جامعه ما وجود دارد و دامن آموزش و پرورش را هم گرفته است.
از طرفی مردم به فرد یا دولتی رأی می‌دهند برای ایجاد یک سری تغییرات و غیر از این رأی دادن بی معنی است. اگر این کار به صرف نگاه سیاسی باشد قطعا آموزش و پرورش آسیب می‌بیند، اما اگر به معنی هماهنگی بیشتر یک مجموعه برای اجرای سیاست‌های مطلوبی که آموزش و پرورش را پیش ببرد باشد قطعا مثبت است.
می‌دانم که آمدن من حرف و حدیث‌هایی به دنبال داشت، شهر مریوان که من از آنجا آمده‌ام برعکس سقز در طول چهل سال اخیر تنها یک مدیر بومی به خود دیده است، اما هیچوقت چنین حساسیتی را نشان ندادند و معمولا عملکرد و کارکرد مدیران را بیشتر مورد توجه قرار می‌دهند.
من اگر قرار را بر سیاسی کاری می‌گذاشتم باید خارج از آموزش و پرورش رشد می‌کردم، اما تمام رده‌های آموزشی را در این سالها و در این نهاد طی کرده و پیشنهادهایی برای برخی شهرهای دیگر هم داشتم، اما بر اساس معیارهایی که در سقز دیدم عامدانه این شهر را انتخاب کردم و دوست دارم در آینده نیز عملکردم ارزیابی شود نه شهری که از آنجا آمده‌ام. در هر حال سقز آزمون مدیران بومی را پس داده و موفقیت‌هایی را هم کسب کرده‌اند و آمدن من نافی این نیست که بهتر از من وجود ندارد چون آموزش و پرورش سقز مملو از معلمان موفق است.
واکاوی: اما آمدن خود را در راستای تغییرات سیاسی ناشی از تغییر دولت یا نماینده می‌دانید یا خیر؟
عارفی: شرایط حاکم بر جامعه را نمی‌توانیم انکار کنیم، اگر کانون‌های قدرت از جمله دولت یا نماینده مخالف حضور یک فرد در جایگاه مدیریتی باشند اساسا حضور آن فرد نمی‌تواند انتفاعی برای جامعه هدف ایجاد کند. اینکه من همفکر این دولت هستم در رزومه‌ام موجود و انکارناپذیر است، اما مدیرکل بیشترین نقش را در انتصابم داشت، بعد از انجام امورات انتصابم در اداره‌کل نشستی با نماینده داشتم، در آن نشست نماینده به من گفت «بنا را بر عدم دخالت در انتصاب مدیران گذاشته‌ام اگر کارنامه موفقی داشتید از شما دفاع و در غیر این صورت منتقد آموزش و پرورش خواهم بود».
واکاوی: با این وجود افرادی از سوی نماینده یا فرماندار به شما تحمیل شده‌اند؟
عارفی: نمایندگان یک ظرفیت هستند و مدیران برای بهره‌وری بیشتر نهاد تحت امر خود باید از این ظرفیت استفاده کنند، اما در عین حال عقل ابزاری حکم می‌کند که کسی را منصوب نکنم که علیه نماینده شمشیر بکشد، در این مدت هم شخص نماینده کمترین دخالت را در انتصاباتی که داشتم کرده است. همینطور فرماندار کوچکترین دخالتی در امور آموزش و پرورش شهرستان نداشته است.
واکاوی: یک روال وجود دارد که مدیران مدارس تیزهوشان به اشتیاق خود دبیران و معلمان خوب را در مدرسه‌ای که خود در آن مدیر هستند دستچین می‌کنند، پس تکلیف عدالتی که باید در مناطق حاشیه برقرار شود چه می‌شود؟
عارفی: آموزش یک فرآیند است، در یک طرف دانش‌آموزان به عنوان خدمت گیرنده قرار دارند و در طرف دیگر عوامل صف و ستاد به عنوان خدمت دهنده. اگر ملاک عمل را نظر خدمت گیرنده قرار دهیم قطعا مشکلات کمتر می‌شود بنابر این باید دانش‌آموزان را در انتخاب دبیران و مدیران دخالت دهیم.
طبق دستورالعمل‌های موجود حق انتخاب دبیر را به مدارس داده‌اند، اینکه گاهی اوقات اعمال سلیقه از سوی مدیر باعث به خطا رفتن اصل داستان می‌شود انکارناپذیر است. من این را احساس کردم که بخشی از نتایج کنکور ممکن است ناشی از این اعمال سلیقه‌ها باشد، بنابر این در جلساتی که با مدیران داشتم تأکید کرده‌ام که مبنای انتخاب معلم باید نظر دانشآموز و شورای مدرسه باشد. از طرفی من اینگونه احساس می‌کنم که یک نوع بی انگیزگی در بین نیروهای آموزش و پرورش وجود دارد که شاید هم نتیجه عملکرد مدیران ستادی بوده است. آموزش و پرورش باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی کند که انگیزه معلمان را بیشتر کند.
واکاوی: به این عدالت آموزشی که یک معلم در مناطق حاشیه می‌تواند دانش‌آموزی نخبه، منتقد و پرسشگر بار بیاورد چه نمره‌ای می‌دهید؟
عارفی: کار آموزش و پرورش یک کار کیفی است و کمی کردن مسایل در این نهاد چندان منطقی نیست، همچنین بسیاری کارها ممکن است در آینده نتیجه بدهد. بخشی از این عدالت را می‌توان در مباحث سخت‌افزاری جستجو کرد، ما در این مدت خیرین را بیشتر به سمت مناطق حاشیه سوق داده‌ایم تا به تعادل مناسبی در این زمینه برسیم. از طرفی معلمین را تشویق کرده‌ایم تا در مدارس حاشیه خدمت کنند، ضمن آنکه سازماندهی بر اساس امتیاز خود معلمان است اما بخشی از آن که در اختیار ماست به گونه‌ای برنامه‌ریزی کرده‌ایم که معلمان با انگیزه را تشویق به حضور در مدارس حاشیه کنیم. این را اضافه کنم که مدارس تیزهوشان صرفا جای دانش‌آموزان اقشار مرفه نیست، حدود ۳۰ درصد سهمیه این مدارس متعلق به دانش‌آموزان روستایی است و این در راستای عدالت آموزشی است.
می‌دانم با آنچه که در ذهن شماست فاصله داریم، اما یکی از اهداف آموزش و پرورش کم کردن این فاصله است که برگزاری کلاس کنکور رایگان یکی از اینهاست. ضمن آنکه زمانی که من آمدم بخشی از کار سازماندهی صورت گرفته بود اما امسال تلاش داریم در انتخاب مدیران عدالت را فدای مصلحت نکنیم.
واکاوی: تعامل شما با انجمن صنفی معلمان چگونه است؟
عارفی: جامعه آموزش و پرورش یک جامعه متکثر است و انواع نگرش، ایده و باور مرسوم و مطرح جامعه در آن وجود دارد. در دیداری که با همکاران داشتم تمامی مطالبی که مطرح شد در چارچوب مطالبات آموزش و پرورش بود و مدامی که مطالبات معلمین در چارچوب قانون باشد باید شنونده ی خوبی برای آن بود.
واکاوی: یک مسأله در میان منتقدین شما وجود دارد که شما به برخی افراد با گرایش خاص باج می‌دهید، این باج دادن شامل قرار دادن آنها در جایگاه مدیریتی است و حال آنکه ممکن است لیاقت چنین جایگاه و پایگاهی را نداشته باشند!
عارفی: هر معلمی می‌تواند تابع یک رویه و گرایش فکری باشد و بنده نیز معتقد به تکثر در آموزش و پرورش هستم و با اینکه گرایش سیاسی‌ام مشخص است اما قائل به سیاسی‌کاری در آموزش نیستم و انتصاباتی که داشته‌ام این را نشان می‌دهد. اما مسأله باج‌گیری که مطرح کردید اساسا با این مقوله و چنین افرادی مشکل دارم و اگر احساس کرده باشم فردی چنین قصدی دارد سعی کرده‌ام بستر را برایش فراهم نکنم. معتقدم که در آموزش و پرورش نیز برخی افراد وجود دارند که از برخی مفاهیم مشروع این جامعه ممکن است سوءاستفاده کنند و این افراد هر جا برای من شناسایی شوند راه را بر آنها خواهم بست چرا که آموزش و پرورش سهم عام است و نمی‌توان آن در اختیار برخی قرار داد.
واکاوی: نظر شما راجع به دسته‌بندی و گروه‌بندی‌های درون آموزش و پرورش چیست؟
عارفی: چنین مسایلی محرز است، به عنوان یک مدیر در این زمینه مشکلاتی داشته‌ام چرا که این موضوع در سقز بیشتر محرز است، مثلا دست روی هر فردی می‌گذاریم ممکن است گروهی عَلَم مخالفت بردارند و این کار را مشکل کرده است.
واکاوی: روندی که در مورد تدریس زبان کردی شروع شده بود چرا کُند شده است؟
عارفی: اتفاق مثبتی در سالهای گذشته برای زبان کردی و تدریس آن اتفاق افتاد، اکنون هم یک فصل در قسمت ادبیات به این امر اختصاص یافته و معلمان می‌توانند در قالب این فصل اختیاری زبان و ادبیات کُردی را تدریس نمایند.
واکاوی: آیا انتصاب معاون مالی و اداری که مورد استقبال نیز قرار گرفت ستادی بود؟
عارفی: شاید برخی باور داشته باشند که وی انتخاب نماینده بود اما این انتصاب باور شخصی خودم و ناشی از شناختی بود که از ایشان داشتم، هرچند نماینده مخالف این انتصاب نبودند.
واکاوی: معاون آموزش ابتدایی در حال بازنشسته شدن است، فکری برای جایگزینی ایشان دارید؟
عارفی: در ۵ سال گذشته حوزه معاونت ابتدایی در استان رتبه مناسبی کسب کرده و با توجه به اینکه معاون این حوزه یک سال دیگر می‌تواند استمرار خدمت داشته باشد مایلم این یک سال تمدید شود.
واکاوی: قبول دارید که انتصاب معاون پرورشی‌تان پر حاشیه‌ترین انتصاب بود؟
عارفی: در انتخاب معاون پرورشی چند مصلحت در کار بود و خلق‌الساعه نبود؛ ابتدا اینکه تکثر را به معنای واقعی عملیاتی کنیم و شائبە سابقه عضویت در ستاد نماینده سابق مرا ترغیب نمود تا خدای نخواسته توانایی افراد صرف یک سلیقه شخصی فدایی مصالح نگردد و تکثر به معنای عملیاتی آن اتفاق بیافتد. سیاست دولت نیز استفاده بیشتر از بانوان در مناصب مدیریتی بود و این در آموزش و پرورش سقز مسکوت مانده بود.
واکاوی: اما ممکن است در همین سقز افراد دیگری از میان بانوان که بسیار هم فعال هستند و گویی اساسا برای پرورش فکری و ذهنی دانش‌آموزان خلق شده‌اند، اما از این ظرفیت‌ها استفاده نشده و حتی پیشنهاد هم نشده، چرا از این زاویه به بحث سهیم شدن بانوان در مدیریت ورود نکردید؟
عارفی: آمدن ایشان نباید حمل بر این باشد که بهتر از ایشان وجود ندارد. شناختی که من از وی داشتم جامع‌تر از سایر بانوانی بود که شما اشاره کردید. از طرفی ایشان قبل از ورود من در معاونت نهضت بودند و در آنجا کارنامه موفقی داشتند و با سبک سنگین‌هایی که کردم ایشان در آن حوزه نسبت با سابقون خود موفق‌تر بودند. ضمن اینکه هر جا ثابت شد که عملکرد هر یک از این افراد مناسب نیست عذر آنها را خواهم خواست چون با هیچکدامشان عقد اخوت نبسته‌ام.
واکاوی: شما به عنوان مدیر نهادی تأثیرگذار مشورت‌هایتان را از کجا می‌گیرید؟
عارفی: آموزش و پرورش یک نهاد عریض و طویل است و لازمه‌آن مشورت زیاد است، من نیز هر جا لازم بوده از افراد متعدد در داخل و خارج از آموزش و پرورش از جمله از معتمدین و افراد خوشنام سقزی مشورت گرفته‌ام.
واکاوی: ماجرای صندوق تعاونی و اختلاف حسابی که پیش آمده بود به کجا رسید؟
عارفی: همانطور که مدیر سابق در روز معارفه اشاره کردند این موضوع ناشی از یک شلختگی در حسابداری و حسابرسی بود و من نیز می‌گویم که به ضرس قاطع موضوع حل شد و ریالی از پول صندوق وام ضروری که آورده آن از سوی همکاران بود جابجا نشده است.
واکاوی: شیوه انتخاب مدیران مدارس علامت سؤال‌های زیادی ایجاد کرده است، برای سال آینده چگونه عمل خواهید کرد؟
عارفی: چند سالی است در آموزش و پرورش دستورالعمل جدیدی برای انتخاب مدیران صادر شده که ضمن داشتن محاسنی، شخصا به آن انتقاد دارم. مطابق این دستورالعمل افراد متقاضی مدیریت در سامانه ثبت‌نام کرده و در نهایت در مصاحبه‌ای که آموزش و پرورش انجام می‌دهد شرکت می‌کنند. ما دخالتی در اینکه چه کسی ثبت نام می‌کند نداریم، هرچند امسال من با مجموعه افرادی با و بدون واسطه صحبت کردم که برای مدیریت ثبت‌نام کنند اما آنها این کار را نکردند و این یک گلایه از جامعه آموزش و پرورش سقز است که چرا از یک روند انتقاد می‌کنند اما برای بهبود آن پیشقدم نمی‌شوند. در نهایت اینکه امسال قطعا در انتخاب مدیران تغییراتی ایجاد خواهیم کرد.
واکاوی: مدیریت برخی مدارس خاص به نوعی ارثی شده، کی قرار است تغییراتی ایجاد شود؟
عارفی: فرایند انتخاب این مدیران تابعی از شرایط خاص است که نظر اداره‌کل را هم می طلبد، البته بنا بر ارثی بودن مدیریت برای کسی نیست. ما اگر بخواهیم تحولی در آموزش و پرورش ایجاد کنیم این تغییر از ناحیه مدیران صورت می‌گیرد و باید خیلی‌ها برای آن پیشقدم شوند.
واکاوی: اخیرا حدود سه میلیارد تومان تجهیزات به آموزش و پرورش سروآباد و مریوان اختصاص پیدا کرده، سقز هم سهمی داشته؟
عارفی: تخصیص تجهیزات هنرستان ها بر اساس سرانه دانش‌آموزی بوده و نمایندگان هم در این راستا قبول زحمت نموده‌اند.
واکاوی: وضعیت فضاهای آموزشی و مدارس سقز را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
عارفی: در مدارس سقز بخاری نداریم و از مدت‌ها قبل بساط آن جمع شده است اما به لحاظ ابنیه‌های آموزشی وضع سقز مطلوب نیست، قریب به اتفاق مدارس شهر در دهه ۶۰ و ۷۰ ساخته شده‌اند و حتی مدرسه سال ۴۷ هنوز مورد استفاده قرار می‌گیرد، بنابر این ناچاریم انرژی بیشتری در این حوزه صرف کنیم.
یکی از اولویت‌های من نیز همین موضوع بوده است و خوشبختانه در این مدت توانسته‌ایم ۸ پروژه خیرساز را آغاز کنیم که باید این روند را ادامه دهیم. واقعیت است که اعتبارات دولتی کفایت نمی‌کند و اگر نگاهمان فقط به این منابع باشد نمی‌توانیم کاری از پیش ببریم. در برآوردی که ما داشته‌ایم باید هر سال ۴ مدرسه در شهر و ۲ مدرسه در روستاها احداث شود تا به متوسط کشوری برسیم.
واکاوی: تعداد دقیق معلمین و دانش آموزان سقز چند نفر است؟
عارفی: تعداد معلمین شاغل رسمی حدود ۲۳۳۰ نفر است. حدود ۳۸ هزار نفر دانشآموز با احتساب پیش دبستانی‌ها در آموزش و پرورش سقز مشغول تحصیل هستند.
واکاوی: در پایان اگر مطلبی ناگفته‌ای دارید بفرمایید:
عارفی: ضمن سپاس از زحمات شما، امیدوارم نقش رسانه‌های شناسنامه‌دار در امورات شهر از جمله در آموزش و پرورش پر رنگ‌تر شود.
