لزوم بازنگری در قواعد فقهی در سهم الارث دختران

نشست امروز انجمن فرهنگی_ادبی په یڤ به بررسی این موضوع پرداخت که :”در شرایط کنونی اگر خانواده ای در جامعه ما تنها دارای فرزند دختر باشد در قضیه ارث دچار چه مشکلاتی خواهند شد؟ راهکارهایی که تا کنون امتحان شده اند کدام اند؟ بهترین راه حل چیست؟”

به گزارش واکاوی دکتر خالد توکلی جامعه شناس سقزی که که ارائه دهنده این موضوع بود ابتدا با عنوان اینکه خانواده به عنوان یکی از نهادهای جامعه کارکردهای متفاوتی از جمله انتقال فرهنگ، تولید نسل و انتقال مالکیت به نسل بعدی را به عهده دارد گفت: با تغییرات اجتماعی که در دنیای امروز به وجود آمده است بخشی از کارکردهای خانواده دچار دگرگونی شده و متعاقب آن بحث ارث در شرایط اقتصادی کنونی دارای اهمیت دوچندان شده است. این بحث (ارث) در جامعه اهل سنت به مراتب مهم تر جلوه می کند. چرا که در مذهب اهل سنت، برای خانواده هایی که تنها دارای فرزند و یا فرزندان دختر هستند، در هنگام تقسیم سهم الارث یک دوم به دختر تعلق خواهد گرفت و باقی ارث به برادر و سایر نزدیکان متوفی خواهد رسید.
این جامعه شناس در ادامه بحث با برشمردن سیاست های کنترل جمعیت از ابتدا تا کنون عنوان کرد: این سیاست ها در راستای کنترل جمعیت به نتیجه رسیده است و هم اکنون بُعد خانوار در کل ایران به ۳/۵ نفر رسیده است. اما در سال های اخیر و با درپیش گرفتن سیاست های افزایش جمعیت، این امر تا حدودی با مخالفت جامعه روبرو شده است و اینجاست که بحث ارث در جامعه اهل سنت خصوصا در خانواده هایی که دارای فرزند دختر هستند دارای اهمیت مضاعف می باشد.
این جامعه شناس راهکارهایی که تا کنون امتحان شده است را اینگونه برشمرد؛
۱. تغییر دین یا مذهب: در جامعه ما تغییر دین را به عنوان یک گزینه منتفی باید در نظر گرفت چون به منزله ارتداد بوده و عواقب خطرناکی برای فرد به دنبال دارد، اما برای اهل سنت تغییر مذهب به تشیع مطمئنا با حمایت و حتی تشویق اهل تشیع روبرو خواهد بود، در مقابل شخصی که از اهل سنت به تشیع تغییر مذهب داده است وجهه مناسبی در میان اهل سنت نخواهد داشت.
۲. افزایش باروری: این راه به دلیل شرایط اقتصادی حاکم بر جامعه کمتر طرفدار داشته و دل کندن از شعار “فرزند کمتر، زندگی بهتر” برای عده ای ممکن است کار سختی باشد. همچنین مخالفت زنان را به دنبال خواهد داشت.
۳. انتقال مالکیت ثروت: در جامعه ما همچون اکثر جوامع چون مالکیت یک نوع امنیت به همراه دارد این راه با عدم استقبال مردان همراه خواهد بود و انتقال مالکیت از پدر به فرزند(دختر) و همسر ممکن است بعدها موجب اختلافات جدی در خانواده شود.
۴. ایشان در نهایت بهترین راه را “اجتهاد و تجدید نظر در مسائل فقهی” عنوان کرد و افزود:راهکارهای ارائه شده تاکنون با استقبال خیلی کمی مواجه شده است و همچنین ابعاد مسأله که در ادامه مورد اشاره قرار خواهد گرفت، این راه(تجدیدنظر در مسائل فقهی) ممکن است مناسبترین باشد
در ادامه این نشست، خالد توکلی ابعاد مهم این مسأله را که باید مورد توجه جدی قرار گیرد اینگونه برشمرد:
۱.سرمایه اجتماعی: سرمایه اجتماعی را باید به عنوان مجموعه روابطی که مبنای آن بر اساس اعتماد شکل گرفته است درنظر گرفت و بنا به تحقیقاتی که صورت گرفته است اعتماد اجتماعی به عنوان یکی از آیتم های سرمایه اجتماعی به شدت کاهش یافته است و این حتی در درون خانواده نیز به وفور دیده می شود و طلاق را میتوان یکی از نتایج فروریختن اعتماد در خانواده برشمرد که ممکن است قضیه ارث سهم زیادی در میزان طلاق داشته باشد.
۲. کاهش بُعد خانوار: علیرغم سیاست های افزایش جمعیت که در سالهای اخیر برای آن تبلیغات زیادی نیز صورت میگیرد اما بُعد خانوار به شدت کاهش یافته است.
۳.قواعد مربوط به ارث در فقه شافعی: قواعدی که در فقه امام شافعی در قضیه ارث وجود دارد جزو سخت ترین و پیچیده ترین قواعد فقهی هستند، اما با این وجود می توان در راستای عدالت بیشتر در جامعه در این مورد به تحقیق و در نهایت به اجتهاد پرداخت.
در پایان دکتر توکلی با بیان اینکه این موضوع دغدغه بیش از ۲۰ درصد افراد جامعه است، ابراز امیدواری کرد که همه اعم از فقها، حقوقدانان، جامعه شناسان، فعالین مدنی و… با دیدی باز به موضوع نگریسته و در راستای رسیدن به عدالت در رفع مشکل چاره اندیشی اساسی کنند.
همچنین در این نشست حاضریت با بیان دیدگاههای خود از ادامه این بحث در آینده و در قالب نشست علمی، میزگرد و… استقبال کردند.