تاجوانچی سقز؛ از شکوه به مزایده
کاروانسرای تاجوانچی یا سرای اتحاد که تصاویر تاریخی گویا و شاهد شکوه و عظمت آن در سالهای نه چندان دور است، به مرور زمان و به دلیل بی‌توجهی به این بنای تاریخی به حال و روز غیر قابل وصفی افتاده است.
شاید اگر مسئولان از گذشته تا امروز دست می‌جنباندند و حداقل آن را ثبت ملی می‌کردند، امیدی برای ماندگاری این اثر وجود داشت، اما حالا با انتشار آگهی مزایده کاروانسرا نگرانی‌ها نسبت به فراموشی همیشگی آن بیشتر شده است.
ما مردمِ فراموشکار
اگرچه مزایده این اثر حتی با وجود ثبت ملی نیز منع قانونی ندارد اما آنچه بر سر این بنا آمده و ممکن است بر سر سایر آثار و بناهای ثبت شده نیز بیاید تنها یک دلیل دارد؛ “فراموشکاری”! فراموشکاری ما مردمان اعم از مردم عادی و بویژه مسئولانی که از کنار چنین آثار فاخری به سادگی عبور کرده و زمانی به خود می‌آییم که همه چیز از دست رفته است.
یک مسیر تاریخی برای معرفی سقز
در حالیکه کاروانسرای تاجوانچی به دلیل قرارگیری مابین آثاری همچون مسجد دومناره، مسجد شیخ مظهر و خانه کمانگر از یک طرف و حمام حاجی صالح از طرف دیگر می‌توانست مسیری برای توسعه بازار گردشگری و معرفی تاریخ سقز باشد به دلیل کم‌کاری‌ها و کم توجهی‌ها به بوته فراموشی و اکنون نابودی رسیده است.
چرا کاروانسرا ثبت ملی نشد؟
کارشناس میراث فرهنگی که نخواست به نامش اشاره شود می‌گوید چون سطح تخریب کاروانسرا بسیار بالا بوده امکان ثبت ملی آن وجود نداشته است و از طرفی هم به دلیل حجم بالای تخریب در سالهای اخیر امکان بازسازی آن وجود ندارد. از طرفی مسئولان اداره‌کل میراث فرهنگی استان و کمیته برنامه‌ریزی در شهرستان نیز بودجه‌های بسیار جزئی در حدود دویست میلیون تومان برای بازسازی آن در نظر می‌گرفتند، حال آنکه بازسازی کاروانسرا در حال حاضر بالغ بر ده میلیارد تومان بودجه نیاز دارد.
ابر و باد و مه و خورشید در کارند
نباید از نظر دور داشت که عوامل دیگری هم شتاب دهنده روند اضمحلال کاروانسرا بوده‌اند و ازجمله آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد؛
۱ـ مصادره سهم‌الارث کلیمیان سقزی و کم رغبتی مالکان دیگر نسبت به سهم‌الارث قانونی خود
۲ـ نبود انجمن‌های مردم نهاد پاسدار آثار تاریخی
۳ـ نداشتن اولویت و برنامه مدون مدیران شهری پس از انقلاب برای حفاظت از کاروانسرا و تعیین حرایم قانونی محوطه
۴ـ دیدگاه چندگانه معاونت سابق میراث فرهنگی یا وزارتخانه کنونی نسبت به شهر سقز
۵ـ رسوب فضای کارمندی و رخوت مدیران سابق میراث فرهنگی سقز در ایجاد ناحیه گردشگری
مزایده منع قانونی ندارد
در عین حال، صلاح نصراللهی رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان سقز به واکاوی گفت: حتی با وجود ثبت ملی نیز فروش و مزایده این اثر منع قانونی ندارد و چه بسا این اقدام (مزایده) راه را برای تعیین تکلیف کاروانسرا هموار کند. یعنی اگر تنها یک نفر به جای چند نفر مالک آن باشد متولیان بهتر می‌توانند برای آن تصمیم گیری کنند.
با این حال نباید فراموش کرد که کاروانسراسی تاجوانچی یکی از آثار تاریخی سقز است و ذره ذره آب شدن آن مساوی است با ذره ذره آب شدن تاریخ و هویت این شهر. بنابر این همکاری بین بخشی و رایزنی‌های گسترده‌ای لازم است تا به هر نحو مقتضی وضعیت این کاروانسرا روشن و از نابودی کامل آن جلوگیری شود.
