از ویرانی تاجوانچی سقز تا بازسازی سیمون مهاباد
شورا و شهرداری شهر مهاباد از سال گذشته و پس از بازسازی حوضخانه رستم‌بیگ و حوضخانه عباس‌آقا، کار بازسازی کاروانسرای سیمون را به عنوان یکی از شرکای این اثر تاریخی آغاز کرده است.
اخیرا این نهاد از واگذاری سهم یکی دیگر از مالکان به شهرداری خبر داده است. واگذاری‌ای که به گفته رئیس شورای شهر مهاباد طی چندین جلسه با مالک و همراهی دلسوزان و فعالان مدنی شهر مهاباد و به صورت تهاتر صورت گرفت. این قبیل اقدامات نشان داد که مجموعه شورا و شهرداری در کنار کارهای عمرانی دارای نگرش فرهنگی به تاریخ مهاباد نیز هستند.
در سقز هم کاروانسرای تاجوانچی را داشتیم که باید گفت دیگر به تاریخ پیوست و با وضعیتی که اکنون دارد امکان بازسازی و احیا را از دست داده است. نه میراث فرهنگی، نه شهرداری و نه فعالان مدنی و نه حتی مالکان حاضر نبوده و نیستند قدمی برای این مهم بردارند. آگهی مزایده‌ای که پیش از این منتشر شده بود این بی‌تفاوتی را ثابت می‌کند.
البته اخیرا و در جریان برگزاری کنسرت ادریس مرانی در آمفی‌تئاتر اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی سقز، آراس استادی از مهندسان رشته معماری در سقز دکور این کنسرت را با نمایی از این کاروانسرا طراحی کرد تا ضمن جلب توجه مخاطبان و حاضران در کنسرت، تلنگری هم به متولیان حوزه میراث فرهنگی زده باشد. طرحی که اگرچه با استقبال حاضران در کنسرت روبرو شد اما آنکه باید می‌شنید نشنید!
در آرشیوهای میراث فرهنگی سقز این کاروانسرا اینگونه توصیف شده است:
“در ضلع غربی حمام حاج صالح سقز بقایای کاروانسرایی قدیمی قرار دارد که اکنون بخشهایی از ضلع شمالی آن باقی مانده است. طرح آن شامل یک حیاط مستطیل شکل با آب نمایی در وسط و ردیف حجره‌هایی بوده که تعدادی از آنها هنوز موجود است. ساختمان سرا در دو طبقه بنا شده بود، دارای ستون‌های استوانه‌ای آجری و پایه ستون‌های مربعی آجری و ردیف قوس‌های نیم دایره و تنگ گذاری به صورت دیوار باربر در فضای نیمه باز مشرف به داخل حیاط است و همچنین طبقه فوقانی دارای ردیف ستون‌های چوبی سبک معماری منطقه شمال غرب ایران بوده است”.
تصاویر موجود هم این توصیفات را تأیید می‌نمایند و البته بسیار زیباتر و شکوهمندتر از کاروانسرای سیمون مهاباد است، اما مقایسه این تصاویر با آنچه امروز در این محوطه شاهدیم جز آه و افسوس چیزی برای گفتن باقی نگذاشته است، بخش اصلی سازه به کل تخریب شده است، اثری از حوض باقی نمانده و اندک مغازه‌های باقیمانده به محل فروش اجناس کهنه اختصاص یافته است. حتی تا یک دهه قبل آثاری از طبقه فوقانی و پله‌های منتهی به آن باقی مانده بود اما آنها هم به مرور تبدیل به مخروبه شدند و حتی اثری از مصالح آن هم باقی نمانده است.
در مقابل، نتیجه دغدغه‌مندی فعالان مدنی، متولیان (شورا، شهرداری و میراث فرهنگی) و همراهی مالکان در مهاباد منجر به بازسازی چند بنا و مجموعه تاریخی در این شهر شده است. اما تاجوانچی سقز یا همان سرای اتحاد که در قلب این شهر و در مسیر چند اثر تاریخی دیگر (حمام حاجی صالح، مسجد دومناره، بازار قدیمی و …) قرار دارد در میان بی توجهی‌ها کم کم دارد به تاریخ می‌پیوندد.
