دژ-شهر گلتپه؛ از اقتدار جهانگیرخان تا روزگار فراموشی
در ۵۰ کیلومتری سقز، بر بلندای تپه‌ای در روستای گلتپه، قلعه‌ای تاریخی آرام گرفته است که این روزها بیش از هر زمان دیگری در معرض نابودی قرار دارد. قلعه‌ای که روزگاری ارگ حکومتی و نماد شکوه معماری منطقه بود، اکنون به دلیل بی‌توجهی مسئولان و بی‌مهری مالکان، نفس‌های آخر را می‌کشد.
قلعه گلتپه، با پیشینه‌ای کهن و جایگاهی ویژه در مسیر تاریخی دینور به سیاهکوه و سقز، یکی از مهم‌ترین آثار معماری منطقه محسوب می‌شود. محمد امینیان، باستان‌شناس سقزی، معتقد است این مجموعه نه یک قلعه ساده نظامی بلکه ارگی حکومتی با عناصر تمدنی مهم همچون مسجد، میدان مرکزی و سایر فضاهای عمومی بوده است. او یادآور می‌شود که حتی در دوره قاجار، بازسازی این دژ با کیفیتی عالی صورت گرفته بود.
با این حال، مدیر میراث فرهنگی سقز می‌گوید “اگرچه تپه‌ای که قلعه بر روی آن احداث شده ثبت ملی شده است اما به دلیل نبود مستندات تاریخی و نقشه‌های معماری و پیشینه نه چندان قدیمی امکان ثبت قلعه وجود نداشته و از همین‌رو امکان مرمت و یا بازسازی آن وجود ندارد”. به گفته او، در شرایط کنونی و نبود بودجه تنها بناهای ثبت‌شده در اولویت دریافت بودجه قرار دارند و گلتپه از این امکان محروم است.
این تضاد دیدگاه‌ها باعث شده تا قلعه گلتپه هر روز بیشتر به سمت نابودی پیش رود. کارشناسان بر این باورند که در صورت مرمت، این قلعه می‌تواند به یکی از شاخص‌ترین بناهای تاریخی کُردستان و ایران بدل شود و ظرفیت بالایی برای رونق گردشگری در منطقه ایجاد کند. اما آنچه امروز مشهود است، بی‌توجهی دستگاه‌های مختلف از فرمانداری و نمایندگان مجلس گرفته تا اداره کل و وزارت میراث فرهنگی است.
از سوی دیگر، نقش مردم و مالکان این آثار نیز انکارناپذیر است. بسیاری از مالکان حاضر به واگذاری یا همکاری برای حفظ بناها نیستند و در مواردی هم تعدد وراث مشکلات را دوچندان کرده است. این عوامل دست به دست هم داده‌اند تا آثار ارزشمند سقز یکی پس از دیگری از میان بروند؛ روزی قلعه کرفتو از کف می‌رود، روزی بازار تاجوانچی نابود می‌شود، روزی پایه‌های عمارت قلندر سست می‌شود و امروز نیز قلعه گلتپه رو به زوال می‌نهد.
قلعه گلتپه نه فقط یادگاری از گذشته، بلکه فرصتی برای آینده گردشگری و هویت فرهنگی منطقه بوده و هست. بی‌توجهی امروز به این گنجینه تاریخی، فردا تنها حسرتی بر جای خواهد گذاشت. شاید وقت آن رسیده باشد که مسئولان و مردم منطقه، پیش از آنکه دیر شود، در حفظ و احیای این میراث مشترک گامی جدی بردارند.
