نیم نگاهی به کردستان وتغییرات اقلیمی پیش رو
هفته نامه ده‌نگی کوردستان در یادداشتی با قلم محمود مبارکشاهی ضمن اشاره به پیامدهای تغییرات اقلیمی، به خسارت‌هایی که استان کردستان در زمینه محیط زیست متحمل می‌شود پرداخته است. این یادداشت را در ادامه بخوانید.
انقلاب صنعتی قرن ۱۸میلادی در اروپا،سر آغاز تغییرات اقلیمی در جهان بود. بروز نیازهای جدید به واسطه‌ی پارادایم‌های غالب فکری، زمینه‌ی تصرف و بهره‌برداری‌های غیر متعارف منابع بیولوژیک را در تمامی کشورهای جهان در پی داشت.
زیاده خواهی و کمبود منابع، زمینه‌ساز رقابت‌های ژئوپولیتیک زیست محیطی میان قدرت‌های جهانی و قدرت‌های منطقه‌ای در جغرافیاهای گوناگون جهان گردید. بروز چنین نگرشی در بهره برداری از منابع بیولوژیک جهانی، با واکنش جدی سازمان‌ها و گروه‌های مختلف زیست محیطی در کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی مواجه گردید.
زنگ خطر تغییرات اقلیمی و بروز پدیده گرمایش زمین، از اواخر دهه ۶۰ میلادی نواخته شد و گروه های مختلف زیست محیطی خود را در قالب احزاب و سازمان‌های “صلح سبز ” و “یاران زمین” سازمان‌دهی نمودند. برگزاری چندین کنفرانس بین المللی در فاصله دهه‌ی ۷۰تا دهه ۹۰ میلادی نشان از اراده‌ی جهانی در مواجهه با تغییرات اقلیمی و جلوگیری از تغییرات کاربری زمین بود که اوج این تلاش‌ها در کنفرانس زیست محیطی ریودوژانیرو در سال ۱۹۹۲ نمود یافت.
امروزە اهمیت محیط زیست بر کسی پوشیده نیست به طوری که یکی از مهمترین شاخص‌های توسعه پایدار توجه به انگاره‌های محیط زیست می‌باشد. آن دسته از کشورها که دربرنامه‌ریزی‌های توسعه، اولویت خود را در حفاظت از منابع زیست محیطی قرار داده‌اند؛ نه تنها نسل امروزیشان در رفاه و آرامش قرار دارند بلکه نسل آینده آنها نیز، میراث‌دار فضایی امن و برخوردار از بنیان‌های زیست محیطی خواهند بود.
ایران ازجمله کشورهایی است که درچند سال اخیر با بحران جدی در ارتباط با محیط زیست روبەرو بوده است. اگرچه ایران از لحاظ موقعیت جغرافیایی در ناحیه‌ی خشک و نیمه خشک جهان واقع شده است؛ اما اصلی‌ترین عامل در بحرانی کردن مسئله‌ی محیط زیست، عدم برنامه‌ریزی و اراده‌ی معطوف به عمل در حل مشکلات و بحران‌های کنونی در این حوزه می‌باشد.
متاسفانه در چند دهه اخیر مسئله‌ی حفاظت از محیط زیست، تنها در چارچوپ شعار باقی مانده است و داده‌های موجود حکایت از عدم توجه به مقوله‌ی محیط زیست می‌باشد.
پیامد تغییرات اقلیمی در جهان بیش از هر جا در مناطق با پتانسیل آب و هوایی خشک و قاره‌ای خود را نشان داده است؛ در چنین مناطقی،اگر حکومت‌ها بطور سیستماتیک برنامه‌ای جدی در راستای هدایت و کنترل بحران‌های ناشی از این گونه تغییرات نداشته باشند؛ باچالش اساسی روبه رو خواهند شد.
در کشوری همچون ایران که سیستم سازمان دهی سیاسی فضا، متمرکز سیاسی و اداری است و فرامین و تصمیم‌ها از مرکز به نواحی و حواشی پمپاژ می‌گردد؛نواحی دور از مرکز بیشترین لطمات زیست محیطی را متحمل خواهند شد زیرا در چنین نواحی، قدرت تصمیم سازی منطقه‌ای از آنها سلب شده است.
اگر استان کردستان را به عنوان نمونه‌ای از ناحیه‌ی کردستان ایران مدنظر قرار دهیم؛ در سالهای اخیر به دلیل عدم تصمیم سازی منطقه‌ای، با خسارت‌های جدی زیست محیطی دست و پنجه نرم نموده است. سدسازی‌های بی‌رویه،انتقال آب،تغییر کاربری زمین، پدیده ریزگردها، آتش سوزی و تخریب جنگلها و آلودگی محیط از جمله مواردی است که محیط زیست استان کردستان را با چالش روبه‌رو ساخته است. هرچند عوامل طبیعی و تغییرات ناشی از اقلیم در معضلات زیست محیطی کردستان موثر بوده است، اما به باور نگارنده مهمترین مشکل در خصوص چالش‌های زیست محیطی در استان کردستان عدم اراده معطوف به عمل‌می باشد.
برای نمونه اگر دریاچه ی درحال احتضار زربیار را مورد مداقه قراردهیم بخش مهمی از معضلات مربوط به این پهنه‌ی زیست محیطی، ناشی از عدم برنامه‌ریزی، موازی کاری و عدم اراده معطوف به عمل در میان مسئولان کشوری و منطقه‌ای می‌باشد.
تغییرکاربری اراضی اطراف دریاچه،ساخت ویلا و خانه باغ، تخریب جنگلها و سرازیر شدن سیلاب‌ها به داخل آن، حفر چاه‌ها و توسعه باغداری پیرامون دریاچه و ورود بخشی از فاضلاب شهری بە این پهنە‌ی آبی، تداوم حیات این دریاچە‌ی آب شیرین را با خطر جدی مواجه ساخته است.
در چند سال اخیر بنابر آمارهای انجمن زیست محیطی چیا، بخش مهمی از اراضی جنگلی شهرستان مریوان توسط افراد سودجو و فرصت طلب دچار حریق و متعاقب آن تغییر کاربری به اراضی کشاورزی شده‌اند و این پدیده نامیمون هر روز درحال گسترش می‌باشد؛ اما در راستای مقابله با غارتگران جنگلها و حفاظت از پهنه‌های جنگلی کمترین اقدامات موثر و اورژانسی صورت داده شده است.
اگر اراده‌ای جدی و عملی در راستای حفاظت از بنیان‌های زیست محیطی در سطح کشوری و منطقه‌ای وجود داشته باشد و متجاوزان به منابع طبیعی تحت پیگرد جدی قرار بگیرند و در همین راستا اراضی غصب شده مجددا به پهنه‌های جنگلی تبدیل گردد؛ قطعا روند تخریب و غارت منابع طبیعی به طور چشم‌گیری کاهش خواهد یافت. در چند سال گذشته کردستان نیز همچون سایر مناطق ایران با پدیده خشکسالی روبه رو گردیده است و منابع آبهای سطحی و زیرزمینی این منطقه نیز دستخوش تغییرات جدی شده است و اگر برنامه‌ای دقیق و سیستماتیک در مقابله با تغییرات کاربری زمین و روند روبه رشد تخریب جنگلها و مراتع وجود نداشته باشد و همچنان روند حفر چاهای نیمه عمیق به منظور استفاده در کاربری های بی مورد ادامه داشته باشد؛ قطعا کردستان نیز همانند مناطق مرکزی ایران با پدیده شوری خاکها و فرونشست زمین مواجه خواهد شد. جنگلها و مراتع کردستان نقش اساسی و بارزی در جذب و نگه‌داری آبهای سطحی و تقویت آبهای زیرزمینی این منطقه ایفا می‌نمایند؛ بنابراین تلاش جدی و همه جانبه در حفاظت و بازسازی پوشش گیاهی منطقه از مهمترین اقدامات، در مواجهه با تغییرات اقلیمی در کردستان می‌باشد. جان کلام اینکه در مواجهه با تغییرات اقلیمی و حفاظت از بنیان‌های زیستی، حکومت، نهادهای مدنی و شهروندان به صورت همپوشان، نقش اساسی در مواجهه با پیامدهای تغییرات اقلیمی خواهند داشت.
در سالهای اخیر بنابر شواهد و قراین موجود، انجمن‌های زیست محیطی و نهادهای فعال مدنی بیش از حد و توان خود به آموزش، حساس نمودن مردم و حفاظت از جنگلها و منابع طبیعی همت نموده‌اند و در همین راه نیز تعدادی از فعالین زیست محیطی، جان عزیز خود را از دست داده‌اند.
د راین میان حکومت درکلیت خود، به دلیل در دست داشتن مکانیسم های قانونی،اجرایی و قضایی، نقش بارزی در مواجهه و مقابله با پیامدهای ناشی از تغییرات اقلیمی بازی می‌نماید. اگر حکومت اراده ای جدی و عملی در راستای حفاظت از بنیان‌های زیستی داشته باشد؛ آن دسته از مردم که از خلا قانون و بروز بی نظمی سو استفاده می‌نمایند از ترس پیامدهای تنبیهی، از دست درازی و تخریب محیط زیست دست خواهند کشید و دیگر شهروندان نیز با درک اراده‌ی معطوف به عمل از جانب حکومت، ازحالت بی تفاوتی خارج شده و به شهروندانی فعال و مسئولیت پذیر رهنمون خواهند شد.
