تلخ و شیرین تولید
سال ۱۳۱۵ دو کارخانه مهم در کشور احداث شدند؛ اولی قند آبکوه با تولیت آستان قدس رضوی در مشهد بود و دومی دخانیات سقز که امروزه زیر مجموعه وزارت صمت است.
هر دو کارخانە خارج از شهر احداث شدند اما با گذر زمان در میان بافت مسکونی محاصره شدند. دستور توقف کارخانه قند آبکوه در سال ۹۰ و با ملاحظات زیست محیطی صادر شد و اینطرف دخانیات سقز نیز از سال ۸۰ تولید چندانی نداشته است.
قند آبکوه اکنون چند نفر نگهبان دارد ولی شمار کارکنان دخانیات نه تنها از یک بنگاه تولیدی فعال بیشتر است بلکه در مقاطع مختلف استخدام و پسران بر جای پدران تکیه زدەاند.
نفوذ معنوی و قدرت اجرایی آستان قدس رضوی یعنی مالک قند آبکوه اگر بیش از وزارت صمت نباشد کمتر هم نیست اما در برابر خواست عمومی و محیط زیست مقاومت نکرد ولی مرغ وزارت صمت همچنان یکپا دارد و خواب دخانیات را بر کارآیی و تولید ترجیح میدهند و هر بار نیز که خبری مبنی بر توسعه و تکمیل منتشر کردەاند خالی بستەاند.
با شرایط موجود اما رویکرد سازمان محیط زیست چندان هم غیر منطقی نیست چرا که قند آبکوهِ مشهد در اواخر فعالیت, حدود ۱۵۰۰ تن تولید میکرد و مبدأ انواع آلایندگی بود اما دخانیات بە لکەای وسیع در دل شهر میماند که شبیه کارخانجات متروکەای است که بعد از فرار اطرافیان پهلوی از کشور بر جای ماند.
در کلان اما موضوع تداوم حیات دخانیات در موقعیت کنونی قابل بررسی است و فضایی نسبتاً وسیع در قلب شهر که با فرض محال تولید حداکثری هم وسعت آن منطقی و مقرون به صرفه نیست مگر اینکه اهداف پنهان مانند خلق ارزش افزوده یا همان احتکار زمین مورد نظر باشد.
بدیهی است تصویر تعطیلی, تعدیل نیرو و تغییر کاربری دخانیات در شرایط موجود سوء تدبیر است چرا که علاوه سهمیه چربی که دخانیات از بودجە جاری کشور جذب میکند بروکراسی حاکم نیز طرحهای جایگزین را مسکوت میگذارد و تعطیلی و تخلیه بدترین گزینەها هستند اما در پلان بعدی اگر انتقال خط تولید به شهرکهای صنعتی یا هر مکان دیگری منتج به سودآوری نشود تکلیف مشخص است. از طرفی باید تلاش نمود بی تدبیری زمامداران امور شهر در ادوار قبلی تکرار نشود چرا که دو دستی امتیازات انبار نفت همجوار دخانیات که در حالت خوشبینانه کمترین آن فرصتهای شغلی بود به شهرهای دیگر تقدین شد و تمام کارکنانش از نو سازماندهی شدند و هم اکنون انباری که دارای مخازن عظیم میعانات نفتی است با کاربری گاراژ بە کامیونداران اجاره داده شده است.
از نظر فرهنگی بهتر است ساختمان دخانیات بدون تغییر بماند همانطور که بقایای قند آبکوه همچنان پابرجاست. دخانیات سقز دارای ظرفیتهای مناسبی است که به فضای اداری و آموزش صنایع یا گردشگری همان ارگان تبدیل شود. منظور از خدمات گردشگری هم فراهم کردن بازدید عموم از امکانات و تجهیزات صنعتی فرآوری و بسته بندی تنباکو است که برای بخش وسیعی از افراد جامعه جذاب است و در خاطرات و تصور عاطفی شهروندان و شهرهای همجوار از سقز هم جاخوش کرده است.
پایش دخانیات ادامه دارد…
