یک روز با پهلوانان سقز
زورخانه آزادگان سقز، یادگاری از نسل اول پهلوانان سقزی، جایی که نفسِ تاریخ در صدای ضربِ مرشد تپش می‌زند. امروز ما را مهمان خود کرده است.
وارد زورخانه می‌شویم، مرشد داوود به استقبال می‌آید و خوش و بش پهلوان منشانه‌ای با تیم واکاوی می‌کند، سایر پهلوانان از کوچک و بزرگ به رسم پهلوانی نمی‌گذارند سلام ما جلوتر از سلام‌شان بیفتد. در نگاه اول بیش از گود زورخانه و میل و کباده، یک چیز دیگر نظرم را بیشتر جلب می‌کند.
بر دیوارهای آجریِ زورخانه، قاب‌هایی آویخته شده‌اند؛ نه صرفاً عکس، که روایت‌هایی خاموش از غیرت و غرور هستند. پهلوانانی با سبیل‌های پرشکوه، چشم‌هایی جدی و دستانی که سال‌ها میل و کباده را در آغوش کشیده‌اند از دل قاب‌ها بیرون می‌آیند. مُرده و زنده آنها در این قاب‌ها حالا تماشاچیِ جوانانی‌اند که خاکِ میدان را بوسه می‌زنند و نامِ پهلوانی را دوباره زنده می‌کنند. حاجی خلیفه صابر نیلوفری، ماجد و عطاالله یاعلی، اقبال شافعی، سعید طاهری، حسن بهارمست، نجم‌الدین حجازی و ده‌ها پهلوان این شهر نه فقط در قاب، که در روحِ دیوارها، در تپشِ ضرب و در نگاهِ نسل‌های تازه‌ای که هنوز به پهلوانی ایمان دارند…
ورزش و انجام حرکات پهلوانی جزو فعالیت‌های اصلی روزمره مردم از قدیم‌الایام بوده است. به صورت کلی جامعهٔ در تمام ادوار، ارزش خاصی برای ورزشکاران قایل می شد. حال اگر در کنار قدرت بدنی شجاعت روحی نیز در ورزشکار بود فرد لقب پهلوان به خود می گرفت و ارزش و احترام وی چندین برابر. فرد ورزشکار نیز به خاطر ارزش و احترامی که نزد عامه داشت همیشه شکرگزار بوده و افتادگی خاصی داشته است که به نظر می رسد دست انداختن در زمین و بوسیدن آن در هنگامه ورود به گود نشان از همین افتادگی و شکرگزاری باشد.
بر پایهٔ تاریخ، زورخانه و ورزش زورخانه‌ای حدود هفتصد سال پیش (قرن ۷ خورشیدی) به وسیلهٔ “پهلوان محمود” معروف به “پوریای ولی” پایه‌ریزی و در سده‌های بعدی سازمان دهی شده است. با آمدن ورزش‌های مختلف و جدید این ورزش قدیمی کم‌کم از رونق افتاد اما بوده و هستند کسانی که کماکان بر عهد مروت و پهلوانی که ریشه در این ورزش دارد ماندگار بوده و این ورزش را به نسل‌های بعد منتقل کردهاند.
این ورزش در سقز نیز پیشینه‌ای قدیمی دارد. هرچند شاید تاریخچه‌ای مکتوب از آن یافت نمی‌شود، اما داوود فرجی مرشد زورخانه آزادگان و رئیس هئیت ورزش‌های زورخانه‌ای و کشتی پهلوانی سقز اینگونه بیان می‌کند: ورزش زورخانه‌ای در سال ۱۳۱۸ در محله کانی گرمک و در منزل محمدامین اعظمی که مرشد سایر ورزشکاران بومی و غیر بومی بوده بنیان گذاشته شده است. بعدها و در سال ۱۳۲۷ که یهودیان سقز کوچ کردند ساختمان حمام آنها در جنب مسجد جامع کنونی محل فعالیت باستانی‌کاران ازجمله محمدامین اعظمی، نصرالله طاهری، مصطفی کریمی، حاج خلیفه صابر نیلوفری، محمد خادمی، محمدمولایی و تنی چند از دیگر ورزشکاران می‌شود که این روند تا سال ۱۳۳۴ ادامه و پس از آن به مدت یک سال فعالیت‌ها به حالت تعلیق در می‌آید.
فرجی می‌گوید: پهلوانان وقت در سال ۳۵ در جنب بانک صادرات مرکزی سقز در منزل آقای ستوده اقدام به احداث زورخانه می کنند که این زورخانه نیز تنها یک سال دوام می‌آورد و در ادامه در سال ۱۳۴۳ منزل علیرضاخان اردلان در جنب پاساژ فیض‌نژاد به یک باشگاه چند منظوره تبدیل می‌شود که اسم آن را “تاج” می‌گذارند و در نهایت در دهه پنجاه سید حسن زریان حمام حاج صالح را کرایه و با نام زورخانه “پوریای ولی” آغاز به کار می‌کند و در چند سال فعالیت مرشدان و پهلوانان نام‌آوری ازجمله ماجد یاعلی، ماشالله صفری، محمد فرجی، فردین کریمی، مسعود یاعلی، امجد صفایی و محمد مرادیان به عنوان مرشد و ضرب گیر فعالیت داشتند و اکثر ورزشکاران پیشکسوت فعلی محصول تلاش‌های آن دوره هستند.
مرشد ادامه می‌دهد: پس از زورخانه پوریای ولی، زورخانه آزادگان به همت حاج عثمان سلطانی و تنی چند از پهلوانان سقزی زیر نظر اداره تربیت بدنی و شخص مرحوم خاکی احداث شد و تاکنون فعالیت دارد و در حال حاضر نیز ورزشکاران در قالب تیمی و انفرادی افتخارآفرینی می‌کنند.
چند تن از ورزشکاران نیز در گفتگوهای کوتاه با واکاوی ضمن بیان خاطراتی از پهلوانان سقزی که تعدادی از آنها در قید حیات هستند و تعدادی نیز مرحوم شده‌اند، افتادگی، دستگیری ضعفا، سفره‌داری و همراهی و غمخواری مردم را از صفات پهلوانان برشمردند.
لازم به ذکر است که ۱۳ تا ۱۹ شوال مصادف با ۲۳ إلی ۲۹ فروردین ۱۴۰۴ مصادف است با هفته ترویج فرهنگ پهلوانی. در هفته‌ای که گذشت “هئیت ورزش‌های زورخانه‌ای و کشتی پهلوانی” شهرستان سقز با همکاری اداره ورزش و جوانان این شهرستان چند برنامه در این راستا تدارک دیده بودند.
