رونق بازار امتیاز وام در سقز؛ راهی تازه برای دریافت تسهیلات بانکی با پیامدهای نگران‌کننده
در ماه‌های اخیر، با مشروط شدن پرداخت وام‌های خُرد به داشتن گردش حساب، بازار خرید و فروش امتیاز وام در سقز رونق گرفته است. بسیاری از متقاضیان که نیاز فوری به وام دارند، ناچار به خرید این امتیازها با هزینه‌های بالا شده‌اند. اما با وجود دسترسی سریع به پول، فشار بازپرداخت وام‌ها در مدت زمان کوتاه، برای بسیاری به چالشی جدی تبدیل شده است.
با سیاست جدید برخی بانک‌ها مبنی بر مشروط‌کردن پرداخت وام‌های خُرد به گردش حساب، مسیرهای تازه‌ای برای دریافت تسهیلات شکل گرفته است. متقاضیانی که شرایط لازم را ندارند، به خرید “امتیاز وام” از صاحبان حساب‌های با گردش مالی بالا روی آورده‌اند.
تا قبل از عید نوروز، نرخ این امتیازها بین ۱۰ تا ۱۵ درصد از مبلغ وام بود، اما با افزایش تقاضا و بالا رفتن نیاز مردم به نقدینگی آنهم در انتهای سال و تأمین پول برای ودیعه مسکن یا سایر نیازها، این درصدها تا ۳۰ تا ۳۵ درصد هم رشد کرد. برای مثال، برای دریافت یک وام ۵۰ میلیون تومانی، متقاضی می‌بایست ۵ میلیون تومان به صاحب امتیاز پرداخت می‌کرد که اما در چند روز قبل از عید این مبلغ تا ۱۷ میلیون تومان هم افزایش پیدا کرد.
در این میان، دفاتری در سطح شهر بر پا شده‌اند که به نوعی بعنوان واسط درآمده‌اند و این معاملات را سامان‌دهی می‌کنند. این دفاتر، امتیاز را از افراد دارای حساب فعال خریداری کرده و در قبال دریافت ۲ تا ۳ درصد کارمزد، آن را به متقاضیانی که نیاز فوری به وام دارند واگذار می‌کنند.
نکته قابل‌توجه این است که فرآیند دریافت این وام‌ها برخلاف روال سنتی بانک‌ها، با کمترین پیچیدگی انجام می‌شود. برای گرفتن این وام‌ها معمولاً نیازی به ضامن رسمی نیست. تنها کافی است متقاضی و ضامن چند اپلیکیشن مخصوص را نصب کرده، مراحل احراز هویت را طی کند و اعتبارسنجی‌های لازم توسط این اپ‌ها تأیید شود تا وام در عرض ۲۴ ساعت واریز شود. اما در ازای این سهولت، چالش بزرگی در انتظار گیرندگان است: مدت بازپرداخت این وام‌ها معمولاً یک‌ساله است و با نرخ سود بانکی، اقساط ماهانه سنگینی برای متقاضیان ایجاد می‌کند.
بسیاری از افرادی که به این وام‌ها پناه برده‌اند، اگرچه در لحظه توانسته‌اند گرهی از مشکلات زندگی خود باز کنند، اما در ادامه، به‌ویژه هنگام سررسید اقساط، با فشار مالی و ناتوانی در بازپرداخت مواجه شده‌اند.
یک جوان که قبل از عید موفق به دریافت وام شده می‌گوید: “برای اینکه بتونم یک وام ۱۰۰ میلیونی بگیرم، پس از احراز هویت و اعتبار سنجی در اپلیکیشن و ضمانت برادرم، مجبور شدم ۳۲ میلیون تومان نقد و به صورت مستقیم به حساب صاحب امتیاز واریز کنم و جالب اینکه بدون معطلی و پس از ۲۴ ساعت ۱۰۰ میلیون تومان به حسابم واریز شد”.
این جوان اضافه می‌کند: “اگرچه توانستم به موقع پول ودیعه را تأمین کنم، اما باید این صد میلیون را یک ساله بازپرداخت کنم، یعنی هر ماه حدود ۱۰ میلیون تومان، اگرچه مبالغ اقساط بالاست، ولی چاره‌ای نداشتم”.
جوان دیگری می‌گوید:
“اولش خوشحال بودم که بدون ضامن و کلی دردسر، توانستم وام بگیرم. ولی الان که قسط‌ها شروع شده، واقعاً مانده‌ام چطور باید هم مخارج روزانه را تأمین کنم و هم اقساط را پرداخت کنم”.
صحبت‌های دارندگان امتیاز هم شنیدنی است، فردی که امتیاز خود را به فرد متقاضی داده می‌گوید: از سالها قبل در بانک… حساب دارم و اکنون بیش از چندصد امتیاز دارم که تاکنون ۳۰۰ امتیاز را فروخته‌ام و البته به دفاتر خرید و فروش امتیاز مراجعه نکرده‌ام و تنها در شبکه‌های مجازی اطلاع‌رسانی کرده‌ام و با قیمت مناسب (کمتر از ۳۰ درصد) و متفاوت با دفاتر خرید و فروش به متقاضیان داده‌ام. این شهروند در مورد سایر امتیازات باقی مانده‌اش می‌گوید: “احتمالا آنها را هم بفروشم و لازم نیست خودم وام دریافت کنم و هرآنچه لازم باشد با فروش امتیازهایم می‌توانم جور کنم.”
حال، ناظران هشدار می‌دهند که این وضعیت اگرچه به ظاهر دسترسی به تسهیلات را آسان‌تر کرده، اما می‌تواند پیامدهایی چون افزایش بدهی‌های بانکی، وابستگی بیشتر به چرخه‌های غیررسمی و فشار روانی و اقتصادی مضاعف بر خانواده‌ها به‌دنبال داشته باشد.
از این رو، نیاز است تا ضمن بازنگری در سیاست‌های بانکی، راهکارهایی شفاف، هدفمند و در دسترس برای اقشار کم‌برخوردار طراحی شود؛ تا هم نیاز فوری‌شان پاسخ داده شود و هم گرفتار چرخه‌ای از بدهی و هزینه‌های ناخواسته نشوند.
