پخش تصاویر و فیلم حوادث ناگوار در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی و پیامدهای روانی-اجتماعی آن
✍مختار کریمی روانشناس بالینی و مدیر مسئول کلینیک مانا
در دنیای امروز، رسانه‌های خبری و شبکه‌های اجتماعی به یکی از اصلی‌ترین منابع اطلاع‌رسانی برای مردم تبدیل شده‌اند. اینستاگرام، تلگرام و سایر پلتفرم‌های اطلاع‌رسانی و مجازی با سرعت بالا اخبار و تصاویر مربوط به حوادثی همچون تصادفات رانندگی، آتش‌سوزی‌ها، سوختن خودروها و حتی صحنه‌های مرگ افراد را در معرض دید هزاران مخاطب قرار می‌دهند. اما بر اساس پژوهش‌های روانشناختی این بازنشرها از حوادث و مرگ واقعی افراد در بستر فضای مجازی و رسانه‌های پر مخاطب، تأثیرات منفی قابل توجهی بر سلامت روان فردی و جمعی و خانواده‌های آن افراد دارد. برای نمونه می‌توان به انتشار مرگ یک فرد با زیر گرفته شدن توسط غلتک و آتش‌سوزی ماشین در جاده سقز بوکان و مرگ کودک نه ماه اشاره کرد. که می‌توان تصور کرد اعضای خانواده آنان با دید این تصاویر چه وضعیت روانی را تجربه کرده‌اند.
در واقع این نمونه‌های کوچکی از صدها خبر ریز درشت این روزهاست که مستقیما روان و سلامت آحاد جامعه را تهدید می کند و متاسفانه نمونه‌های زیادی از این افراد به کلینیک‌های روانشناختی مراجعه می‌کنند و نیازمند درمان‌های تخصصی طولانی مدت هستند زیرا که علیرغم سوگواری برای عزیزشان شاهد فیلم مرگ دلخراش عزیزشان به دردناک ترین شیوه بوده‌اند. متاسفانه این فیلم‌ها برای همیشه در فضای مجازی خواهد ماند و اکثر رسانه‌ها نیز برای افزایش بازدید خود بارها و بارها در زمان‌های مختلف اقدام به بازنشر آن می کنند توجهی به آثار روانشناختی آن بر جامعه و اعضای خانواده آن فرد نمی‌کنند. آنان با هربار دیدن یا بازنشر آن توسط رسانه‌ها دوباره و چند باره تروماتایز شده و زخمشان تازه می‌شود و به صورت جدی در مسیر پذیرش مرگ عزیزشان، سوگواری آنان و درمان آنان ایجاد می‌کند و آنان را به سمت اختلالات روانی شدید سوق خواهد داد.
لازم به تذکر است رسانه‌های خبری باید در این مورد مسئولیت‌پذیر بوده و از نشر صحنه‌های واقعی سوختن ماشین‌ها و مرگ افراد خودداری کنند، زیرا که این صحنه‌ها برای افراد جامعه و خانواده افراد فوت شده بسیار دردناک و خطرناک و آسیب‌زاست و برای همیشه در ذهنشان خواهد ماند و ضروری است از پروتکل‌های نشر اخبار ناگوار مرگ و تصادف در رسانه‌های جمعی تبعیت نموده و از تاثیرات روانشناختی نشر اینگونه اخبار آگاه باشند در غیر این صورت آنان نیز بخشی از پروسه دردناک بیمارسازی و اختلال‌سازی در جامعه خواهند بود.
با این اوصاف از تاثیرات منفی و ناگوار این تصاویر و فیلم‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
افزایش اضطراب و استرس عمومی: مواجهه مکرر عموم با صحنه‌های دلخراش، باعث می‌شود ذهن افراد جامعه دائماً در حالت آماده‌باش و یا تلاش برای بقا بماند و با افزایش کورتیزول در بدن می‌تواند به اضطراب مزمن، استرس عمومی، بی‌خوابی و کاهش تمرکز و سایر علایم خطرناک برای سلامت جسم و روان منجر شود.
بروز علائم شبه‌اختلال استرس پس از سانحه (PTSD-like Symptoms): بسیاری از افراد پس از مشاهده تصاویر تصادفات یا مرگ، علائمی مانند کابوس، یادآوری ناخواسته حادثه و اجتناب از موقعیت‌های مشابه (مثل رانندگی در جاده) را تجربه می‌کنند. که اگر این مشاهده گر از اعضای خانواده فرد درگیر در حادثه باشد به مراتب شدیدتر و احتمال ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه واقعی که یکی از شدیدترین اختلالات روانشناختی است بسیار بیشتر خواهد بود.
ترومای ثانویه (Secondary Trauma): حتی کسانی که مستقیماً در حادثه حضور نداشته‌اند، با دیدن تصاویر مرگ یا سوختن قربانیان ممکن است دچار نشانه‌های ترومای روانی شوند و این زخم روانی بر سیستم روانی و بدنی آنان تاثیرات مخربی خواهد داشت وفرد یک ترومای ثانویه را تجربه می کند که نیازمند درمان بوده و در غیر اینصورت بر سلامت روان و زندگی فرد تاثیرات قابل توجهی خواهد داشت.
باز تروماتایز شدن خانواده‌ها: خانواده‌ها و بازماندگان قربانیان، با دیدن تصاویر تکراری از حادثه عزیزان‌شان، سوختن جلوی چشمشان و مرگ دلخراش عزیزشان دچار تجربه مجدد رنج و سوگ می‌شوند و این تصاویر تا ابد در ذهنشان ثبت شده و روزانه ده ها بار تکرار و تکرار می شود و آنان را به سمت اختلال روانی و ترومای شدید و سوگواری دراز مدت و افسردگی و … می کشاند.
کاهش احساس امنیت شخصی: نمایش گسترده حوادث، تصویری ناگوار و نا امن از زندگی ایجاد می‌کند. در نتیجه، فرد حس می‌کند هر لحظه ممکن است در معرض تهدید و مرگ قرار گیرد و اضطراب و استرس و نگرانی همیشگی از وقوع حوادث را برای فرد یا اطرافیانش در بر دارد و این احساس عدم امنیت می تواند زمینه ساز اختلالات جسمی و روانی زیادی در آینده باشد.
عادی‌سازی خشونت و مرگ: وقتی مردم هر روز با تصاویر دلخراش مواجه می‌شوند، حساسیت جمعی نسبت به رنج انسانی کاهش می‌یابد. در بلندمدت، جامعه ممکن است دچار نوعی بی‌تفاوتی و کرختی اخلاقی شود. و ظرفیت همدلی و همیاری و حتی ابراز عادی تر خشونت در خانواده و جامعه شود که مصداق های آن را در ابراز خشونت و ضرب و جرح های افزایش یافته در خانواده ها ،مدارس و سطح جامعه می توان دید.
کاهش اعتماد اجتماعی و امید به آینده: بازنشر اخبار منفی به شکل مداوم، تصویری پرخطر و ناایمن از جامعه می‌سازد. این تصویر منفی، حس امید و انگیزه برای پیشرفت اجتماعی را کاهش می‌دهد و در ترکیب با وضعیت اقتصادی اجتماعی موجود، ترکیبی به مراتب خطرناکتر را شکل خواهد داد.
منابع:
Holman, E. A., Garfin, D. R., & Silver, R. C. (2014). Media’s role in broadcasting acute stress following the Boston Marathon bombings. Proceedings of the National Academy of Sciences, 111(1), 93–۹۸٫ https://doi.org/10.1073/pnas.1316265110
Neria, Y., & Sullivan, G. M. (2011). Understanding the mental health effects of indirect exposure to mass trauma through the media. JAMA, 306(12), 1374–۱۳۷۵٫ https://doi.org/10.1001/jama.2011.1358
Pfefferbaum, B., Newman, E., Nelson, S. D., Nitiéma, P., Pfefferbaum, R. L., & Rahman, A. (2014). Disaster media coverage and psychological outcomes: Descriptive findings in the extant research. Current Psychiatry Reports, 16(9), 464. https://doi.org/10.1007/s11920-014-0464-x
Silver, R. C., Holman, E. A., Andersen, J. P., Poulin, M., McIntosh, D. N., & Gil-Rivas, V. (2013). Mental- and physical-health effects of acute exposure to media images of the September 11, 2001, attacks and the Iraq War. Psychological Science, 24(9), 1623–۱۶۳۴٫ https://doi.org/10.1177/0956797612460406
