صلاح الدین ایوبی؛ زندگی و افکار
اسماعیل اسعدی| پژوهشگر تاریخ اسلام
یوسف بن ایوب بن شادی ملقب به صلاح الدین از شخصیت های برجسته کرد می باشد که موفق به تاسیس حکومتی وسیع در قرن ششم هجری قمری گردید. پدر و مادر صلاح الدین هردو کُرد بودند و اصلیت وی به منطقه دوین که در آن زمان جزو ارمنستان بود بازمی گشت. پدر وی ایوب از سوی خلیفه عباسی بعنوان والی تکریت در شمال بغداد منصوب و صلاح الدین در ۵۳۲ هجری در آنجا متولد شد. دوران کودکی وی با پیوستن ایوبیان به حکومت آل زنگی و انتصاب ایوب به والیگری شهر بعلبک لبنان در آن شهر سپری شد و در جوانی به نیروهای عمویش اسد الدین شیرکوه در حلب پیوست. صلاح الدین درفنون رزمی و علوم دینی، تاریخ و فلسفه تعلیم دیده بود. نورالدین زنگی که بردمشق و حلب حکومت می راند جهت مقابله با صلیبیان و تقویت ارتش مصر نیرویی را به رهبری شیرکوه و صلاح الدین به مصر گسیل داشت که همین موضوع زمینه ساز قدرت یابی ایوبیان، انحلال خلافت فاطمی مصر و به سلطنت رسیدن صلاح الدین شد. پس از آن با تایید خلافت عباسی در مدت کوتاهی ایوبیان بر حجاز، شام، یمن، موصل وآمد مسلط شدند. درخصوص زندگی و افکار صلاح الدین کتب و مقالات متعددی نوشته شده است و بیشترشهرت وی بعنوان یک جهادگر درجهان اسلام و فاتح بیت المقدس می باشد. در این میان نظریات متفاوتی درخصوص عقاید مذهبی و قومی صلاح الدین در میان عامه مردم درگذشته و حال مطرح شده و برخی وی را به تعصبات مذهبی بویژه در زمینه قتل شهاب الدین سهروردی و انحلال خلافت فاطمی مصر و بی توجهی به مسائل کُردها متهم کرده اند. یکی از اصول اساسی که در روش تحقیق تاریخی امروزه برآن تاکید می گردد عدم قضاوت در خصوص اشخاص و رویدادهای تاریخی براساس تفکرات امروزی و بدون توجه به ظرف زمانی می باشد که ان شخص یا رویداد در آن بوده اند و درابتدا باید شرایط و افکار حاکم برآن زمانه ویژه تاریخی را شناخت، سپس به قضاوت پرداخت. از این منظر صلاح الدین ایوبی در شرایطی و عصری می زیسته که بخاطر هجوم جنگجویان صلیبی قسمت های وسیعی از ممالک خاورمیانه از آسیای صغیر گرفته تا لبنان، سوریه، فلسطین و مصر و… درگیر مسئله جهاد و مقابله با دول مسیحی بودند. به صورت طبیعی روحیه جهادی و مقابله با کفار بر دنیای اسلام غلبه داشت و صلاح الدین و سایر افراد خاندان ایوبی نیز تحت تاثیر چنین فضایی قرار داشتند و بالطبع فضایی جهت گرایش های ناسیونالیستی وجود نداشت و این مسئله در مورد اعراب، ترکان و سایر قومیت ها نیز صدق می کرد. چنانکه بسیاری از نیروهای حکومت ایوبی عرب یا ترک بوده و مشکلی با فرمانروایی یک کُرد نداشتند. در زمینه انحلال حکومت شیعه مذهب فاطمی مصر نیز که برخی آنرا به تعصبات سُنّی گری صلاح الدین نسبت می دهند باید به این نکته توجه کرد که در ابتدا صلاح الدین و عموی وی شیرکوه جهت تقویت و کمک به فاطمیان و سازماندهی نیروهای مصری برای مقابله با صلیبیان وارد مصر شده و مدتی بعنوان وزیر خلیفه فاطمی با آنان همکاری داشتند که این همکاری با چهره صلاح الدین بعنوان فردی دارای تعصبات شدید سُنّی گری سازگار نیست.اما باتوجه به وضعیت آشفته مصر و ناامیدی از اصلاح حکومت فاطمی و لزوم دریافت تایید خلیفه عباسی بغداد در آن زمان در نهایت تصمیم به انحلال خلافت فاطمی مصر گرفت. در موضوع زندانی نمودن و قتل شیخ شهاب الدین سهروردی فیلسوف و متفکر برجسته کرد که به صلاح الدین نسبت داده می شود نیز باید به این نکته توجه داشت که علمای دینی حلب در آن زمان بشدت با سهروردی و افکار وی مخالف بوده و حکم تکفیر و الحاد او را صادر نموده بودند و با توجه به نفوذ شدید علمای مذهبی کسی را یارای مقابله با آرای آنان نبود، با این وجود ملک ظاهر فرزند صلاح الدین که درحلب حکومت می کرد مدت ها در مقابل درخواست علما ایستادگی کرد و به ناچار دستور بازداشت سهروردی با فشار علمایی چون ابن شداد که در کتاب خود تحت عنوان النوادر السلطانیه صراحتا به سهروردی اتهام ضدیت با شریعت را وارد نموده است صادر گردید و وی در زندان درگذشت. همچنین حتی در منابع تاریخی اروپائیان نیز که درحال جنگ با او بودند از رفتار جوانمردانه صلاح الدین تمجید شده و در پایان جنگ صلیبی سوم طی قراردادی آزادی و امنیت زوار مسیحی را تضمین نموده و در فتح بیت المقدی و شهر یافا گروهی ویژه را جهت جلوگیری از غارت و کشتار سکنه غیر مسلمان گماشته بود وی نهایتا درحدود ۵۸۸ هجری قمری درگذشت و سلطنت ایوبی میان بازماندگانش تقسیم شد.