مغز ۱۰ میلیون دلاری

پروفسور ابراهیم کریمی، جوانی از اهالی سقز که با سپری کردن مسیر دشوار در ایران و اروپا، اکنون یکی از شناخته شده ترین فیزیکدانان کانادا به شمار می رود. کسی که شعار “خواستن توانستن است” را معنایی واقعی بخشید و با داشتن کمترین امکانات به بلندترین قله های موفقیت دست یافته است. این نخبه جهانی در سال ۱۳۵۷ در سقز به دنیا آمد و تحصیلات ابتدایی را نزد آقایان سیدیان، بهاری، حیدری و … گذراند. در سال ۱۳۷۶ تحصیلات رشته فیزیک را در دانشگاه کرمان آغاز کرد و در مرحله بعد با رتبه ۱۸ کشوری رشته ریاضی فیزیک را در زنجان شروع و در سال ۱۳۸۳ به پایان رساند. سربازی خود را در همین دانشگاه کردستان جایی که هم اکنون به صراحت از مسئولین آن انتقاد می کند گذراند و معتقد است دلسوزی آنچنانی برای پیشرفت و اهمیت علم و صنعت در مجموعه این دانشگاه وجود ندارد و علی رغم انباشت پتانسیل در منطقه، عدم حضور افراد دلسوز بزرگترین مشکل کنونی کردستان است. بعد از چهار سال و اتمام خدمت سربازی با دریافت چند بورسیه از دانشگاههای اروپایی برای ادامه تحصیل راهی ایتالیا شد و طی دو ونیم سال دوره دکترا را به پایان رساند. موفقیت های وی همچنان ادامه داشت و تحقیقات خود را در زمینه امواج ساختاریافته  به عنوان محقق فوق دکتری در پروژه ی فوربیتک (مشترک بین شش کشور اروپایی) ادامه داد. سرانجام با پذیرفتن پیشنهاد کاری پروفسور رابرت بوید، مسئول راه اندازی مرکز تحقیقات پیشرفته فوتونیک در اتاوا پایتخت کانادا شد و در آنجا تیم تحقیقاتی خود را تشکیل داد. این تیم در جدیدترین کار خود موفق شده است سیستمی مخابراتی ارائه دهد که بر اساس قواعد کوانتومی غیرقابل هک شدن است و به عبارتی نشان داده اند که سیستم کوانتومی چگونه می تواند امن و غیر قابل هک باشد و اگر کسی قادر به هک آن بود شما چگونه متوجه این موضوع شوید.

پروفسور کریمی در گفتگویش با واکاوی از آخرین موفقیت های خود می گوید:

 

واکاوی: از کرسی تحقیقاتی که چند سال پیش کسب کردید چه خبر؟

 

کریمی: سال ۲۰۱۵ بود که این کرسی را دریافت کردم و تا کنون حدود ۴۰ کار تحقیقاتی از اول از این کرسی به دست آمده است. بخش عمده‌ی این تحقیقات در مورد مخابرات کوانتومی بود که نشان دهنده مسایل بنیادی در فیزیک است، که در خبر‌گزاری‌های مختلفی از جمله رویترز و دایلی ‌میل منتشر شدند. فعلا تا سال ۲۰۲۰ این کرسی را دارم که بعد از آن نیز احتمال تمدیدش وجود دارد و یا ممکن است یک درجه ارتقا پیدا کند.

 

واکاوی: مهمترین خروجی این تحقیقات به زبان ساده کدام ها بوده‌ اند؟

کریمی: در یکی از کارها که سال ۲۰۱۵ چاپ شد، تیم تحقیقا تی‌ام نشان داد که سرعت نور که از اساسی ترین بنیادهای فیزیک مدرن است در خلاء ثابت نیست و ممکن است که کم شود. طبق آخرین اطلاعاتی که من دارم بیش از ۳۴۵ میلیون بار دانلود شده است و توسط رسانه‌های ایران نیز پوشش داده شد. در کاری متفاوت گروه تحقیقاتی‌ام یک سیستم مخابراتی در آزمایش‌گاه راه‌اندازی کردند که بر اساس قوانین فیزیک کوانتوم کار می‌کند و بر اساس همین قواعد کوانتومی این سیستم قابل هک کردن نیست. دانشجویان‌ من پروتوکلی جدید برای هک کوانتومی معرفی کردند که بر اساس کپی‌برداری کوانتومی کارمی‌کند. با توجه به این‌که کپی‌برداری کوانتومی به‌ صورت کامل امکان‌پذیر نیست، هر نوع هک در دنیای کوانتوم باعث ورود نویز به سیستم مخابراتی شده و در نتیجه  با مونیتور کردن نویز می‌توانیم از هرگونه تلاش برای هک کردن مطلع شویم. این تحقیق نشان داد که مخابرات کوانتومی در ابعاد بالا بسیار امن‌تر و غیر قابل هک می‌باشد. دریک کار تحقیقاتی دیگر در زمینه پیاده‌سازی مخابرات کوانتومی، ما  برای اولین بار سیستم مخابرات کوانتومی در ابعاد بالا را بر روی شهر اوتاوا امتحان کردیم که قدمی موفقیت‌آمیز در راستای استفاده از مخابرات کوانتومی در دنیای واقعی بود. برای درک بهتر مزیت استفاده از مخابرات در ابعاد بالا از یک مثال ساده استفاده می‌کنم. برای انتقال هر حرف از ۸ سیگنال استفاده می‌شود، یعنی اگر یک لغت پنچ حرفی داشته باشیم ۴۰ سیگنال برای انتقال اطلاعات لغت لازم است. در حالی که با استفاده از روش کد‌گزاری در ابعاد بالاتر این تعداد به حتی ۱ سیگنال می‌تواند کاهش داده شود که این به معنای بالا بردن سرعت انتقال اطلاعات و هم‌زمان صرفه‌جویی در مصرف انرژی است. به‌کار بردن این شیوه همراه با مخابرات کوانتومی این انتقال سرعت بالا را با امنیت صددرصدی همراه می‌کند. این تحقیق‌ها به‌طور گسترده‌ای توسط خبرگزاری‌های رویترز، دیلی میلز، فیزیک اورگ و … پوشش داده شد.

برخلاف آنچه در مدارس به ما داده‌اند که نوترون بدون بارالکتریکی نیست. در حقیقت بار کل نوترون صفر است، اما اگر به  ساختار داخلی آن نگاه کنیم، نوترون در مرکز دارای بار منفی و در اطراف دارای بار مثبت است. شعاعی که بار از منفی به مثبت تغییر می‌کند معمای بزرگی برای فیزیک‌پیشه‌ها است. ما روشی را برای پیدا کردن این شعاع معرفی کردیم، نتیجه‌ی این کار امسال در مجله‌ی معتبر نیچر فیزیک چاپ شد.

 

واکاوی: سخت ترین مسأله ای که تا کنون حل کرده‌ اید و مهمترین هدف که از نظر علمی میخواهید به آن برسید چیست؟

کریمی: بسیاری از مسایلی که با آن سر و کار داشته ایم به معنای واقعی سخت بوده‌ اند اما سخت ترین آنها مسأله نوترون بود، چرا که مسائلی بسیار ساده در فیزیک وجود دارد که اطلاعات خاصی در مورد آن وجود ندارد و در مدارس و دانشگاه نیز به سادگی از کنار آن می گذرند. نمونه‌ی دیگر از این موارد مسأله الکترون بود که زیر مجموعه‌ی ذرات بنیادی است. همه‌ بر این باورند که اسپین الکترون معلوم است و ماهم تا زمانی که بر روی آن کار نکردیم به پیچیدگی این مسأله پی نبردیم. اسپین الکترون آزاد یکی از مسایل اساسی فیزیک بوده و تا کنون کسی نتوانسته آن را اندازه گیری کند. ما روشی برای اندازه‌گیری اسپین اکترون آزاد در سال ۲۰۱۲ ارایه دادیم و توانستیم دستگاه اندازه‌گیری آن را به عنوان یک اختراع ثبت کنیم.

در مورد قسمت دوم سوال باید بگویم که همیشه دوست دارم نکات جدید یاد بگیرم، در هر زمینه ای که باشد، چون یادگرفتن بزرگترین هدف و علاقه زندگی ام بوده است.

واکاوی: اخیرا برخی از رسانه ها از کاندید شدن شما برای نوبل خبر داده اند. این واقعیت دارد؟

کریمی: واقعیت این است که خودم نیز شوکه شدم؛ چرا که تعداد قابل توجهی ایمیل در این زمینه دریافت کردم که سعی کردم به همه‌گی آنان پاسخ دهم که چنین چیزی واقعیت ندارد. نمی دانم هدف ازاین خبرسازی چه بوده است، چرا که اساسا نوبل های علمی کاندیدهای‌شان را اعلام نمی‌کنند. تنها کسانی از کاندیداهای نوبل‌های علمی خبر دارند دانشمند‌انی هستند که کار معرفی این افراد را برعهده دارند (که تعدادشان نیز حدود دو تا سه هزار نفر است)

 

واکاوی: برای سقز یا کردستان در آینده برنامه ای دارید؟

کریمی: همیشه به هرگونه دعوت به هم‌کاری علمی از طرف دانش‌گاه‌های کردستان و ایران که فکر می‌کردم کمکی به پیش‌رفت دانش‌جویان می‌کند، پاسخ مثبت داده‌ام. هر چند واقعا فشردگی برنامه های کاری‌ ام این اجازه را نمی دهد که زمان زیادی را به‌طور حضوری آنجا باشم ولی همیشه سعی کرده‌ام ارتباط‌‌م را با دانشگاه‌هایی که قبلا در آن‌ها بوده‌ام و دانشگاه‌های کردستان حفظ کنم. حتی دفعه قبل که به برای دفاع یکی از دانشجویانم به ایران بازگشتم تنها ۳۶ ساعت در ایران بودم و غیر از یک دور همی کوچک با دانشجویان ایرانی، حتی نتوانستم مادرم را ببینم و بلافاصله برای شرکت در یک کنفرانس به ایتالیا عازم شدم. هر چند تا به‌حال از طرف هیچ مقام دانشگاهی در سقز با من تماسی گرفته نشده، ولی امیدوارم که در زمستان سال آینده یک بار حداقل به سقز برگردم.

واکاوی: در دو سال اخیر سه جایزه دریافت کردید، لطفا در مورد‌شان توضیح دهید؟

کریمی: معمولا جوایز یا به شخص اعطا می شود و یا به گروه. دو تا از این جوایز را با گروهی ازدانشمندان ِهمکارم دریافت کردم. اولی ، به مبلغ  ۸۰ میلیون دلار، مربوط به توسعه‌ی تکنولوژی‌های کوانتومی است و دومی، به مبلغ  ۳٫۵ میلیون یورو، برای معرفی روش‌های جدید تصویر برداری در میکروسکوپ‌های الکترونی است. آخرین که توسط وزیر علوم انتاریو در دومین ماه بهار دریافت می کنم مربوط به کارهای تحقیقاتی است که  در زمینه روش‌های جدید تصویر برداری کوانتومی در میکروسکوپ‌ها خواهد بود. این که معروف به جایزه “ERA ” هست که دریافت آن موفقیت بزرگی محسوب می‌شود. تمامی این جوایز تنها برای انجام تحقیقات علمی استفاده می‌شود.

واکاوی: چند نفر نخبه سقزی را می شناسید که در کانادا، آمریکا و یا اروپا در سطوح بالا فعالیت و تدریس می کنند و شما با آنها ارتباط دارید؟

به طور قطع اشخاص زیادی وجود دارند ولی متاسفانه من تنها با تعداد اندکی از آن‌ها در ارتباط هستم؛ دکتر شورش شافعی که در حوزه «داده‌های بزرگ» کار می کنند، دکتر بهروز فاتح که در زمینه ي بیوشیمی تحقیق می‌کنند. البته کوردهای زیادی می شناسم که در سطوح عالی فعالیت می‌کنند و با برخی از آن‌ها  (به عنوان مثال دکتر خه‌بات هشامی)  همکاری دارم لازم است در این مورد تلاش و حتی سازماندهی صورت گیرد تا فعالان علمی و فرهنگی شهرمان به صورت برنامه ریزی شده‌ای با هم در ارتباط باشند.

واکاوی: برای مدیران استانی در کردستان و توسعه استان هیچوقت خواسته اید پیشنهادی بدهید؟ آیا به نخبگان توجهی داشته اند؟

کریمی: واقعیت این است که من هیچ‌گونه توجهی از طرف مدیران استانی ندیدم. در این‌ سال‌ها هر وقت به ایران برمی گردم مرکز تحصیلات تکمیلی دانشگاه زنجان تمامی‌ هماهنگی‌ها و تسهیلات را برای برنامه‌های علمی در طول سفرم را فراهم می‌کنند. ولی در سال ۲۰۱۲ که برای سخن‌رانی به دانشگاه کردستان رفتم، با وجود هماهنگی ها جلو درب دانشگاه کردستان، حدود ۴۰ دقیقه از ورود‌م جلوگیری کردند که به‌نظرم ناخوشایند بود، بعد از آن دیگر فرصت‌ی پیش نیامد که به آن‌جا بروم.. با وجودی که افراد بزرگواری از جمله دکتر عبدالله سلیمی، دکترکیومرث کرمی و … در آنجا حضور دارند اما فکر می کنم دلسوزی آنچنانی برای پیشرفت و اهمیت علم و صنعت وجود ندارد. در کردستان عراق نیز این مشکل به مراتب بیشتر وجود دارد، علی رغم انباشت پتانسیل در منطقه، عدم حضور مسولین دلسوز بزرگترین مشکل در این مناطق است.

واکاوی: مهمترین عامل فرار مغزها مغزها چیست؟ پیشنهاد شما برای حفظ نخبگان و مقابله با فرار مغزها چیست؟

کریمی: با عنوان فرار مغزها موافق نیستم. می‌ توان شرایطی را فراهم کرد که هر شخصی آزادانه مسیر پیش‌رفت خود را انتخاب کند در حالی‌که همواره ارتباط خود را با زادگاهش حفظ کند. دراین صورت پیش‌رفت او تاثیرات مثبت بسیاری هم برای وطن‌اش خواهد داشت. فراگیری علم در محیط‌های جدید  موردی است که در همه جای دنیا دیده می‌ شود، افراد آن‌چه را می‌ آموزند به گونه‌ای مثبت به جامعه بازخورد می‌دهند و این باعث پیش‌رفت و ارتباطی به‌تر بین جوامع می‌شود. در منطقه ما نخبه را درگیر یک سری مسایل حاشیه‌ای می‌کنند و سهم عمده‌ای از انرژی و توان شخص هدر داده می‌شود. بخش علمی بنیاد نخبگان در کردستان غیرفعال است در حالی که می تواند با سامان دهی و دعوت از نخبگان و ارتباط با آنان شبکه گسترده ای از تعاملات و نو‌آوری‌ها را به وجود بیاورد.

واکاوی: اگر شما در دانشگاه کردستان مسولیتی داشتید اولین کاری که انجام می دادید چه بود؟ سطح دانشگاه کردستان را درسطح قابل قبولی می دانید؟ چه ظرفیت هایی در کردستان هست که دانشگاه کردستان اهمیتی به آنها نمی دهد؟؟

کریمی: هیچوقت مسئولیت اجرایی را قبول نمی کنم چون بیشتر به کار تحقیقاتی  علاقه دارم و به نظرم کسانی باید مسئولیت اجرایی را در دانشگاه‌ها متقبل شوند که درس آن را خوانده باشند. بسیاری از مسایل وجود دارد که می تواند تغییر پیدا کند، از جمله شیوه‌ های آموزش و تحقیق. مشکل اساسی که وجود دارد این است که دانشگاه‌های ایرانی با صنعت ارتباط مناسبی ندارند و اصولا در کردستان نیز پای صنعت می لنگد، این کار را در دانشگاه کردستان بسیار سخت می‌کند. به‌عنوان مثال در آلمان و ژاپن، کمپانی‌های زیادی (مثلا فولکس‌ واگن و تویوتا) وجود دارند که با دانش‌کده‌های برق، مکانیک، فیزیک و ریاضی در ارتباط‌‌ند. در نتیجه تحقیقات هدف دار انجام می‌شوند. برای داشتن دانشگاه خوب کمپانی و صنعت مناسب لازم است و بلعکس. امیدوارم مسولین در کردستان در این راه قدم بگذارند و دولت نیز نسبت به کردستان نگاه دور اندیشانه تری داشته باشد تا در این زمینه پیشرفت حاصل گردد. به‌هر حال برای بازه‌های زمانی کوتاه تر می‌توان‌ کارگاه‌ها و سمینارهای علمی برگزار کرد. این باعث ایجاد انگیزه در دانش‌جویان می‌شود و فرصتی را فراهم می‌کند که اساتید دانش‌گاهها با محققان و نخبه‌های صنعتی دیگر در ارتباط باشند.

 

واکاوی: چه پیشنهادی برای نهاد نخبگان در استان کردستان که دکتر صادقی مسولیت آن را دارند، دارید ؟؟

کریمی: می توان به راحتی اساتید مجرب را برای برگزاری کلاس‌های آموزشی در دوره‌های فشرده دعوت کرد. چنین دوره‌هایی صرف‌نظر از ایجاد انگیزه، باعث ارتباط با دانش روز و اگاهی از روش‌های جدید آموزشی و تحقیقاتی می‌شود.

در دولت خاتمی بحث اختصاص سه درصد کل بودجه  استان به تحقیقات بنیادی و ارتباط با دانشگاه مطرح شد. این مبلغ می‌توانست کمک بزرگی در راستای پیش‌رفت دانش‌گاه و ایجاد شرکت‌های صنعتی نوپا باشد. ولی معلوم نیست این کار به کجا رسید. قوانین دست و پا گیر در این میان وجود دارد که لازمه عبور از این موقعیت تغییر نگرش در سطوح عالی است.

 

واکاوی: و سوال آخر: نقش همسرتون در پیشرفتتون؟ نخبگان مجرد مهاجرت کنند یا متاهل موفق تر هستند (با توجه سالها زندگی در کانادا و اروپا ) به نظر شما اگر تمایل ندارید میتونید به این سوال پاسخ ندین

کریمی: همسرم راحیل گلی پور در این راه همواره مشاور و حامی من بوده. ما ۱۴ سال ییش ازدواج کردیم، با اینکه او هم دانشجوی فیزیک بود ولی همیشه پیشرفت مرا در اولویت زندگی‌مان قرار داد. هر زمان که موقعیت کاری به‌تری برای من پیش می‌آمد با وجود داشتن موقعیت تحصیلی سخت‌تر در شهر جدید برای خودش، مرا تشویق به پذیرش‌اش می‌نمود. البته در حال حاضر سال آخر دکتری است و خوش‌بختانه حضور او در کار دانش‌گاهی کمک می‌کند که شرایط سخت کاری مرا به‌تر درک کند.

در مورد بخش دوم سوال‌‌، داشتن یک همراه مناسب در پیشرفت هر شخصی موثر است و به‌نظ من در مهاجرت نیز افراد متاهل  موفق‌ تر از افراد مجرد هستند.