منابع طبیعی سقز در آستانه ورود به وضعیت بحرانی

بحث محیط زیست، استفاده و بهره برداری صحیح از منابع طبیعی یکی از بحث های داغ و به روز در جامعه ماست. در کردستان و شهرستان سقز این امر اهمیت ویژه ای یافته است. طبیعت زیبای کردستان از یک سو به دلیل سوء مدیریت مهجور مانده و از سوی دیگر به دلیل سوء مصرف دچار خسارات زیادی گشته است. بخش اعظم آب این شهرستان به شهرهای پایین دستی رفته و یا در کشاورزی هدر می رود، خاک آن نیز به سبب تخریب مراتع به شدت دچار فرسایش شده است و خطر نابودی در کمین آن نشسته است. واکاوی برای بررسی این وضعیت و نیز به مناسبت هفته منابع طبیعی سراغ حسین حسن زاده کارشناس منابع طبیعی رفته است. این گفتگو را در ادامه می خوانید:

واکاوی: عناصر اصلی بقا از جمله آب، خاک، پوشش گیاهی و هوا در منطقه ما به خوبی خودنمایی می کنند، اما به سبب دخالت بشر دچار مشکلاتی شده اند، با توجه به موقعیت منطقه، این دخالت ها بیشتر در کدام یک از این چهار حوزه خودنمایی می کنند؟

حسن زاده: تمامی بخش های منابع طبیعی اعم از آب، خاک، گیاه و هوا در رابطه ای تنگاتنگ و تاثیرپذیری زیاد از هم قرار دارند به صورتی که کمبود یا ازدیاد یکی از آنها تاثیر مستقیم بر دیگری دارد، بنابراین نمی توان بصورت مستقل یکی از عوامل را بررسی نمود. اما در منطقه ما در سالهای اخیر بحث کمبود آب بیشتر خودنمایی می کند که نه تنها بر اثر کاهش نزولات جوی در سالهای اخیر بلکه به سبب دخالتهای نابجای انسان هم اکنون با بحران جدی آب مواجه هستیم. دخالتهای انسانی همچون برداشت بی رویه از منابع زیر زمینی آب، مصرف بی رویه آب در کشاورزی، عدم وجود سیستم های آبیاری نوین، برداشت بیش از ظرفیت ماسه از رودخانه ها و… همگی دست به دست هم داده اند تا زنگ خطر کم آبی به صدا درآید. بنابراین از نظر بنده دخالت انسان بیشترین تاثیر را در زمینه کمبود و نابودی منابع آبی داشته است.

واکاوی: به نظر شما کدام قسمت از منابع طبیعی باید امروز در اولویت قرار بگیرد و کدام بخش مورد غفلت قرار گرفته است؟

حسن زاده: به نظر من بخش کنترلِ مصرف و مدیریت منابع آبی در حال حاضر در اولویت قرار دارد و به موازات آن بحث جلوگیری از تخریب پوشش گیاهی مراتع ملی و جلوگیری از فرسایش خاک از مسائل مهم منطقه ی ماست. ( لازم به ذکر است بالاترین فرسایش خاک در جهان مربوط به کشور ماست) و متاسفانه بحث تخریب مراتع ملی و از بین بردن پوشش گیاهی که فرسایش خاک را به دنبال دارد به شدت مورد غفلت واقع شده است و ما در آستانه ورود به وضعیت بحرانی در بیشتر مناطق شهرستان هستیم.

واکاوی: شهرستان سقز در حوزه خاک و آب یک حوزه حاصلخیز و آبخیز است، از این دو نعمت تا چه میزان به درستی بهره گرفته شده است؟

حسن زاده: شهرستان سقز دارای منابع آب و خاک غنی بسیاری است. اما متاسفانه از هیچکدام از منابع آبی و خاکی و حتی پوشش گیاهی اصلاً به درستی استفاده نشده است. منابع آبی که در آستانه نابودی کامل است و در معدود مواردی که آب در پشت سدها ذخیره شده است متاسفانه کشاورزان ما با محدودیت جدی در رابطه با برداشت آب از دریاچه سدها مواجه هستند. خاصه اینکه با وجودیکه آب سد شهید کاظمی بوکان تماماً از حوزه آبریز شهرستان سقز تامین میشود اما استفاده کننده ی اصلی آن شهرستانهای پایین دست میاندوآب و بوکان هستند و بخشی از آب شرب استانهای شمالی از سد شهید کاظمی تامین میگردد. منابع خاکی (مراتع ملی) هم متاسفانه هر روزه تخریب می شوند و پوشش گیاهی خود را از دست می دهند. عدم رعایت زمان ورود و خروج دام از مرتع توسط دامداران، عدم رعایت تعادل دام و مرتع، عدم مدیریت درست در خصوص بهره برداری از مراتع ملی، همگی باهم باعث شده اند که مراتع ما روز به روز به سمت قهقرا پیش بروند.

واکاوی: نقش اداره منابع طبیعی و سایر ادارات مرتبط تا چه حد سازنده بوده است! آیا اساسا توانسته است در حفظ و گسترش منابع طبیعی مؤثر واقع شود؟

حسن زاده: اداره منابع طبیعی در حد توان وظرفیت خود سعی در احیاء و حفظ منابع ملی شهرستان سقز را دارد اما با مشکلاتی همچون ضعف قوانین حفظ منابع طبیعی، هزینه گزاف و طولانی بودن روند دادرسی پرونده های تخریب و تخلف در مراجع قضایی، عدم در نظر گرفتن مجازات های سنگین و بازدارنده برای متخلفین و عدم اختصاص بودجه کافی جهت تامین امکانات اداره مواجه است.

با وجود همه اینها منابع طبیعی سقز با کارهایی همچون کودپاشی مراتع، بذر پاشی، کپه کاری و برگزاری جلسات توجیهی برای دامداران در جهت توجیه آنها در خصوص رعایت زمان ورود و خروج دام از مراتع، تهیه طرح های مرتعداری برای هر روستا، اختصاص بودجه در قالب طرح، تاسیس شرکت تعاونی های مرتع داری در روستاها و… اقدامات مناسبی در راستای حفظ و بهره برداری درست از مراتع ملی شده انجام شده است.

از سوی دیگر اداره منابع آب در چند سال اخیر خواسته یا ناخواسته لطمه های جبران ناپذیری بر پیکره ی منابع آبی شهرستان وارد کرده است. کما اینکه بیشتر این برداشت ها غیر مجاز بوده است اما اداره آب شهرستان سقز مسئول صدور مجوز و کنترل و نظارت برداشت ماسه از رودخانه های شهرستان می باشد.

سوی دیگر این زنجیره جهاد کشاورزی است که با کمک و تشویق کشاورزان به استفاده از سیستم های آبیاری نوین گامی مهم در جهت مصرف بهینه آب برداشته است، از جمله اینکه ۸۵% درصد هزینه های آبیاری تحت فشار را بصورت وام بلاعوض در اختیار کشاورزان قرار می دهد.

واکاوی: از ظرفیت های منابع طبیعی در حوزه های مختلف از جمله گردشگری و… چه استفاده هایی می توان برد که تا کنون مغفول مانده است؟

حسن زاده: قطعاً منابع طبیعی شهرستان سقز دارای ظرفیتهای زیادی در خصوص گردشگری، تولید گیاهان دارویی، پرورش زنبور عسل و تولید عسل طبیعی و … می باشد که متاسفانه تاکنون اقدام خاصی در خصوص گردشگری و تولید گیاهان دارویی برداشته نشده است. اما در خصوص تولید عسل گامهای مهم هرچند کوچک در حال برداشته شدن است.

واکاوی: در شهرستان سقز مناطق حفاظت شده ای به سبب گونه خاص گیاهی و یا جانوری وجود دارد، آیا به معنای واقعی از آنها حفاظت می شود؟

حسن زاده: بله، منطقه حفاظت شده عبدالرزاق که با مساحت ۴۳ هزار و ۹۵۰ هكتار سومين منطقه حفاظت شده استان کردستان در شهرستان سقز است که از نظر حیات وحش و گونه های گیاهی حفاظت می شود. در این رابطه هم گامهای مهمی برداشته شده اما کافی نیست و ضعف مدیریت مراجع بالا دست در این مسئله نقش اساسی دارد. از یک سو مجوزهای بیشماری برای اسلحه های شکاری ته پر صادر شده و از سوی دیگر مناطقی را تحت حفاظت قرار می دهند و شکار ممنوع اعلام می کنند.

واکاوی: در اندک طرحهای صنعتی و… بحثی به عنوان پیوست محیط زیستی لازم است، این امر در طرحها تا چه حد رعایت و بعدها نظارت می شود؟

حسن زاده: خوشبینانه خدمتتان عرض کنم که در بیشتر موارد مسائل لازم رعایت میشود اما در مواردی هم متاسفانه خیر. مثلا مواردی هست که فاصله طرحها با رودخانه ها (ماسه شویی) رعایت نشده است. یا در مراتع درجه ۱ و ۲ مجوز سینه کار معدن صادر شده است، و یا گاهی فاصله استاندارد طرحهای صنتعی با مناطق مسکونی به درستی رعایت نمی شود. بخشی از این مسائل بخاطر ضعف قوانین و بخشی هم بخاطر مسائل مربوط به ارجحیت رابطه بر ضابطه است.

واکاوی: نقش ngo ها و اقبال مردم به این سازمان ها در راستای حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیستی را تا چه حد کارساز می دانید؟ آیا توانسته اند مردم را به این مقوله حساس کنند؟

حسن زاده: قطعاً ngo ها نقش بسیار موثر و مهمی دارند، سازمانهای مردم نهاد خصوصاً اگر اعضای آنها را روستانشینان به عنوان بهره برداران اصلی منابع طبیعی تشکیل دهند تاثیر بسیاری بر روند استفاده بهینه از منابع طبیعی شهرمان دارند. هیچکس نمیتواند منکر نقش ngo ها باشد. اخیراً تشکلی هم تحت عنوان “انجمن همیارجوانان روستایی” تشکیل شده است که سعی در توجیه و تشویق مردم روستا در رابطه با حفظ و نگهداری منابع طبیعی دارند.

واکاوی: سخن آخر: در پایان امیدوارم همگی استفاده کنندگان با انصافی از منابع طبیعی باشیم.