«به بهانه‌ی سومین سالگرد فعالیت واکاوی»
روزنامه‌نگاری در عصر قدرتمندانِ بی‌مسئولیت و مسئولانِ بی‌قدرت
امروز آغاز چهارمین سال فعالیت سایت خبری و تحلیلیِ «واکاوی» است و دوستان تحریریه‌ی این رسانه، بزرگواری کرده و از من خواستند تا با رویکردی ترجیحاً انتقادی، در خصوص عملکرد آنها در سه سال گذشته، مطلبی بنویسم. اما سئوال اینجاست که به‌راستی در جامعهی ما و در میان سیل ویرانگر اخبار اکثراً ناخوشایند و نااُمید کننده‌ای که هر لحظه بر ذهن و روان‌مان جاری می‌شوند و آینده‌ی خود و فرزندان‌مان را نامطمئن‌تر می‌سازند، چنین مناسبت‌هایی، چه اهمیتی می‌توانند داشته باشند؟
من چند سال در حوزه‌ی مطبوعات فعالیت کرده‌ام و به‌خوبی به قدرت رسانه‌های «حرفه‌ای» و «مستقل» و میزان تأثیرگذاری آنها حتی در بدترین شرایط واقفم. اگرچه در جامعهی ما، به‌سختی می‌توان هم حرفه‌ای بود و هم مستقل، اما برخورداریِ ولو نسبی از این دو ویژگی، به‌سرعت می‌تواند یک رسانه را به کابوسی برای قدرتمندان و مسئولین غیرمتعهد و فاسد تبدیل کند، چون آنها اگرچه به شفافیت، پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری اعتقادی ندارند، اما همواره از وجود روزنامه‌نگاران شجاع و شرافتمند و رسانه‌های مستقل، وحشت دارند و به‌همین دلیل یا ناچارند خود را اصلاح کنند و یا حداقل برای پنهان کردنِ خطاهایشان، روش‌های خود را تغییر دهند که البته هر دو، از میزان زیان‌هایی که به منافع مردم وارد می‌کنند، می‌کاهد.
خوشبختانه اکنون شبکه‌های اجتماعی نیز به کمک روزنامه‌نگاران مستقل آمده‌اند و سیاست‌مدارانِ بی‌اعتنا به حقوق مردم، دیگر به‌سختی می‌توانند چیزی را برای همیشه یا حتی برای یک مدت طولانی پنهان نمایند، به همین دلیل نیز هست که اکنون بسیاری از آنها، به‌ناچار نسبت به گذشته وقیح‌تر شده و بخشی از برنامه‌های غیرقانونی، زیانبخش و غلط‌شان را با توسل به لجاجت و زور عملی می‌کنند؛ امری که مطمئناً به فرآیند مشروعیت‌زدایی از چنین افرادی، سرعت بیشتری می‌بخشد.
امروزه به دلیل برخی تسویه حساب‌های جناحی و تمامیت‌خواهی‌های سیاسی در ایران، منظومه‌ی قدرت و اختیارات قانونی، تا حد زیادی به‌هم خورده و نامتوازن شده است. به‌قول «عباس عبدی»، آنها که قدرت بیشتری در اختیار دارند، مسئولیتی به‌عهده نمی‌گیرند و کسانی‌که در جایگاه مسئولیت و پاسخگویی نشسته‌اند، قدرت چندانی ندارند. چنین وضعیتی را به‌خوبی می‌توان در عرصه‌ی مدیریتی شهرمان نیز دید که تا حدودی می‌تواند بیانگر وضعیت حاکم بر کل جامعه باشد. رسانه‌ها باید ریشه‌های این تغییر نامبارک و خطرناک را در عرصه‌ی قدرت و مناسبات سیاسی بشناسند و علاوه بر نقد مسئولین بی‌قدرت، از قدرتمندان واقعی نیز، شفافیت، قانون‌مداری و مسئولیت‌پذیری بخواهند.
اتفاقاً چنین وضعیتی، بهترین امکان را برای شناساییِ رسانه‌ها، روزنامه‌نگاران و حتی فعالان سیاسی و فرهنگیِ وابسته و ریاکاری فراهم می‌کند که با تظاهر به نقد قدرت، دقیقاً در راستای قدرتمند‌تر شدن هرچه بیشتر قدرتمندانِ غیرمسئول و هرچه ناتوان‌تر کردنِ مسئولین بی‌قدرت حرکت می‌کنند. به‌عنوان مثال آنها برای خشنود ساختن برخی‌ها یا عقده‌گشایی‌های سیاسی، تعمداً فرآیند دقیق و صادقانه‌ی اطلاع‌رسانی را مخدوش ساخته و با فرافکنی و حتی بومی‌سازی بحران‌ها و مشکلات سراسری، مسئولیت آنها را متوجه یک بخشِ کوچک می‌کنند و جالب اینکه ادای قهرمان‌ها را نیز درمی‌آورند، در حالیکه اکنون و برکت رسانه‌های اجتماعی و منابع متنوع اطلاع‌رسانی، همه‌ی مردم از واقعیت‌های حاکم بر جامعه آگاهند و ریشه‌های اصلیِ مشکلات را به‌درستی می‌شناسند. فعال سیاسی یا روزنامه‌نگاری که مراکز واقعی قدرت را نشناسد یا تعمداً و به‌خاطر حفظ امنیت و منافع خویش، از نقد و پاسخگو کردن آنها بپرهیزد، به اعتماد جامعه خیانت کرده و زیان‌های جبران‌ناپذیری را متوجه منافع مردم خواهد کرد.
قطعاً روی سخن من با به‌اصطلاح روزنامه‌نگاران و خبرنگارانی نیست که از خود اختیار و اراده‌ای ندارند و برای برخورداری از برخی منافع غیراخلاقی و غیرقانونی، به قدرتمندان وابسته می‌شوند و خود را به ابزاری برای پیگیری مطامع و خواسته‌های آنان تبدیل می‌کنند، بلکه مخاطب من روزنامه‌نگاران شرافتمند و شجاعی هستند که تنها هدف‌شان از ورود به این عرصه‌ی خطیر، نقدِ تمامیت‌خواهان، کمک به توسعه‌ی دمکراسی، ایجاد شفافیت و نهایتاً کاستن از رنجهای مردم و بهبود زندگی آنان است. چنین رسانه‌هایی روزنه‌ای هرچند کوچک به‌سوی روشنایی هستند و امید جامعهی نااُمید به‌شمار می‌روند.
سایت واکاوی در سه سال گذشته تلاش کرده است، به تمرین استقلال و حرفه‌ای بودن بپردازد. اگرچه نمی‌توان گفت که در این راه کاملاً موفق عمل کرده است، اما شخصیتی رسانه‌ای برای خود تعریف کرده و به‌تدریج اعتماد مخاطبان جدی و پایدار را جلب نموده است. سایت واکاوی برخلاف برخی از رسانه‌های فعال در سقز، که به بهانه‌های مختلف، از پرداختن به رویدادهای سیاسی و تحلیل و بررسی روابط قدرت پرهیز می‌کنند، در این زمینه کارنامه‌ی قابل قبول‌تری دارد و با پرداختن به مسایل سیاسی در کنار سایر موضوعات، توانسته است یک هویت سیاسی نسبتاً مشخص برای خود دست و پا کند. استقلال مالیِ این رسانه نیز که به همت یکی از کارآفرینان موفق و خوشنام سقز عملی شده، کمک کرده است تا به‌خاطر منافع کوتاه‌مدت به مسئولین و صاحبان قدرت وابسته نشوند و استقلال و وجدان کاریِ خویش را در این راه قربانی نکنند. همین موارد کافی است تا مناسبت کوچکی چون چهارمین سال آغاز به‌کار این سایت خبری و تحلیلی را، برای مخاطبان و جامعهی رسانه‌ای سقز ارزشمند کرده و انسان‌های دلسوز را نسبت به تداوم فعالیت آن امیدوار نماید.
به باور من، تلاش برای تولید محتوا به‌جای کپی‌برداری از سایر منابع، پرداختن به گزارش‌های ویدیویی، اهمیت دادن به گزارش‌های تحلیلی و انتقادی و همچنین مصاحبه، از مهم‌ترین نقاط قوت واکاوی هستند که بازهم جا دارد توجه بیشتری نسبت به آنها صورت بگیرد. ناگفته نماند که همین موضوع یعنی اهمیت دادن به تولید محتوا، تا حدودی از پوشش دادنِ به‌موقعِ مخاطبان و سرعت آپدیت شدن آن کاسته است که لازم است این ضعف، البته با حفظ کیفیت مطالب، رفع شده و فعالیت سایت سرعت بیشتری به‌خود بگیرد.
نباید فراموش کرد که واکاوی، برای رسیدن به شاخص‌های کاملاً حرفه‌ایِ یک رسانه‌ی مستقل، راه درازی در پیش دارد و باید در کنار وظیفه‌ی حساس و خطیر اطلاع‌رسانی، به ارتقای مُداوم دانش و عملکرد خویش بیندیشد و با خودانتقادی، پذیرش نظرات مخاطبان و نقدهای منتقدان، بر میزان توان و تأثیرگذاری خود بیفزاید. برای دست‌اندرکاران سایت واکاوی و دیگر رسانه‌های حرفه‌ای و مستقل شهرمان آرزوی تداوم و موفقیت دارم.
