نگاهی اجمالی به دانشگاه آزاد اسلامی واحد سقز در گفتگو با رئیس این دانشگاه
دانشگاه آزاد اسلامی سقز که از سال ۱۳۷۸ تأسیس شد و امید می‌رفت که به یکی از مراکز علمی و معتبر در منطقه تبدیل شود در طول ۲۵ سال گذشته با افت و خیزهای زیادی مواجه شده است، هرچند این سرنوشت بسیاری از واحدهای دانشگاه آزاد در کشور است، اما از آنجا که در سقز بعنوان دومین شهر استان واحد دانشگاهی به معنای دولتی وجود نداشت انتظار می‌رفت این اتفاق دیرتر برای دانشگاه آزاد سقز بیفتد.
قبل از پرداختن به موضوعات اصلی خوب است نمایی کلی از این دانشگاه به مخاطبان ارائه شود. دانشگاه آزاد سقز از سال ۱۳۸۰ ابتدا زیر نظر سنندج با ۱۳۰ نفر دانشجو در رشته‌های عمران، حسابداری و معماری کار خود را آغاز کرد. اما در حال حاضر ۱۶۰۰ دانشجو در این دانشگاه تحصیل می‌کنند و ۶۷ رشته-مقطع دارد که ۴۱ رشته-مقطع آن فعال است و شامل هفت رشته کارشناسی ارشد، ۱۰ رشته کارشناسی پیوسته، ۱۲ رشته کارشناسی ناپیوسته، ۹ رشته کاردانی پیوسته و ۳ رشته کاردانی ناپیوسته می‌شود. از رشته-مقطعهای دکترا، پزشکی و پیراپزشکی هم هیچ خبری نیست.
این دانشگاه در حال حاضر ۳۶ نفر هیأت علمی تمام وقت دارد که چهار نفر دارای مرتبه علمی “مربی” و مابقی “استادیار” هستند. دانشگاه آزاد سقز فاقد هیأت علمی با مرتبه “دانشیاری” و یا “استاد تمام” است و با توه به جوان بودن اکثر اعضای هیأت علمی این امید می‌رود که در آینده مرتبه علمی آنها بالاتر برود. همچنین ۶۰ نفر بصورت حق‌التدریس و ۳۳ نفر کارمند با این واحد همکاری می‌کنند. این واحد دانشگاهی دو مدرسه دخترانه و پسرانه تحت عنوان سما نیز دارد. مدرسه پسرانه آن از سال ۹۴ آغاز به کار کرده و ۲۴۰ دانش‌آموز دارد. مدرسه دخترانه نیز از سال ۹۸ دانش‌آموز پذیرش کرده و ۱۸۰ دانش‌آموز دارد. این دو مدرسه حدود ۳۰ نفر معلم و پرسنل دارند.
از کلیات که بگذریم بحث ارتباط دانشگاه و جامعه نزد افکار عمومی و حداقل نخبگان از اهمیت بالایی برخوردار است. صاحبنظران بر این باورند که یک دانشگاه علاوه بر تربیت نیروی انسانی متخصص و کاربلد در قالب جذب، آموزش و فارغ‌التحصیلی آنها، وظیفه تغذیه فرهنگی، علمی، صنعتی و سایر جنبه‌های زندگی اجتماعی یک جامعه را دارد و در یک کلام شهری زنده است که دانشگاه زنده و پویایی داشته باشد، بر همین اساس صرف اکتفا به امور روتین از ثبت‌نام دانشجو تا فارغ‌التحصیلی او نمی‌تواند بعنوان کارنامه قلمداد شود. همچنین دانشگاه نباید با مشکلات شهر بیگانه باشد بلکه باید در کاهش مشکلات شهر تأثیرگذارباشد و این مهم از طریق تولیدات علمی، ارتباط با بدنه نخبگان، مدیران و پرورش دانشجویان خلاق و پرسشگر امکان پذیر است.
از طرفی، افزایش سطح کیفیت علمی دانشگاه به لحاظ رشته‌های دانشگاهی و حرکت آن به سمت پذیرش دانشجو در رشته-مقطعهای کارشناسی ارشد، دکترا، پزشکی و پیراپزشکی مطابق نیاز جامعه و ظرفیت‌های موجود و نیز افزایش منابع درآمدی دانشگاه در زمانی که با کمبود دانشجو مواجه است نیز مطرح است.
تلقی صاحبنظران بر این است که دانشگاه آزاد سقز در این زمینه‌ها چندان موفق عمل نکرده است. این موضوعات را با محمد وارعی رئیس دانشگاه آزاد سقز که در دو مقطع ۸۶ تا ۹۳ و ۹۵ تا ۹۸ معاون اداری مالی بوده، از ۹۳ تا ۹۵ مدیرگروه رشته حسابداری و از ۹۸ تاکنون نیز ریاست دانشگاه را بر عهده دارد در میان گذاشته‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
واکاوی: این یک واقعیت است که یک دانشگاه باید یک جامعه را به لحاظ فرهنگی، اجتماعی، علمی و سایر جنبه‌های زندگی اجتماعی تغذیه کند. سابق بر این شاهد بودیم که یادواره‌های فرهنگی برای نکوداشت و بزرگداشت مفاخر سقز و یا همایش‌های علمی در زمینه‌های مختلف ازجمله حقوق شهروندی و … در این مرکز برگزار می‌شد و دانشگاه تا حدی رسالت خود را بجا می‌آورد. یکی از انتقاداتی که وجود دارد این است که این موضوعات در چند سال اخیر پیگیری نشده است.
وارعی: این موضوع را قبول ندارم و از نظر من دانشگاه آزاد سقز یکی از تأثیرگذارترین ارگان‌ها در مباحث فرهنگی شهرستان است، چرا که متناسب با بیشتر مناسبت‌های تاریخی این دانشگاه برنامه داشته است. اما اینکه در چند سال اخیر این نقش کمرنگ شده به دو دلیل بوده؛ اول اینکه قریب به دو سال را درگیر بیماری کرونا بودیم، با این وجود همایش “معماری در بستر فرهنگ” را در همان دوران کرونا به صورت مجازی برگزار کردیم. دوم اینکه وضعیت سیاسی و اجتماعی در یک سال گذشته امکان این نوع فعالیت‌ها را از ما سلب کرده بود.
برای سال جاری هم برنامه‌های متنوع علمی، فرهنگی و… را در دستور کار داریم. ازجمله بزرگداشت “ملاعبدلکریم صائب” (ماموستا زاری) که ۲۹ آذرماه برگزار شود. همچنین در نظر داریم در چند ماه آینده بزرگداشتی نیز برای “حاج علی احمدزاده” از معلمان دلسوز سقزی که سال گذشته از دنیا رفتند برگزار کنیم.
در زمینه همراهی با صنعت، همایش منطقه‌ای “مدیریت انرژی در اقلیم سرد” را در اسفند برگزار می‌کنیم و برگزاری “سمینار آسیب‌شناسی صنعت” را که یک کار مشترک با اداره صنعت، معدن و تجارت است در دستور کار داریم. از طرفی حدود ۱۰ تفاهمنامه جهت همکاری‌های مختلف با شرکت‌های تولیدی در سقز منعقد کرده‌ایم و در حال اجرا هستند.
واکاوی: انتقاد دیگری که از دانشگاه آزاد می‌شود بیگانگی این مرکز علمی با جامعه در سطح نخبگان، مدیران و … است، درحالیکه این ارتباط اگر وجود داشته باشد می‌تواند در کاهش بسیاری از آسیب‌ها تأثیر گذار باشد.
وارعی: اجازه دهید این مورد را هم قبول نکنم. همان سمینار آسیب‌شناسی صنعت که قرار است با اداره صمت و شرکت شهرک‌ها برگزار شود نشان می‌دهد که مشکلات را دیده‌ایم و می‌خواهیم برای حل آنها هم‌اندیشی کنیم. رسالت اصلی دانشگاه آموزش است و پژوهش و پیش آمده که برخی ادارات مشکلات را با ما در میان گذاشته‌اند و دانشجویان ما در قالب پایان‌نامه به آن پرداخته‌اند و برخی از همین پایان‌نامه‌ها و مقالات در سطح کشور رتبه‌های مناسب کسب کرده‌اند. بعنوان مثال مقاله “اثربخشی قصه‌درمانی بر کمرویی و افسردگی دانشآموزان پایه ششم” در جشنواره قلم که اواخر ۱۴۰۱ برگزار شد رتبه اول را کسب کرد و یا پایان‌نامه یکی از دانشجویان ما در رشته تربیت بدنی در جشنواره فرهیختگان رتبه اول کشوری را کسب کرد.
از طرفی، در حد وسع خود امکانات و ظرفیت‌های دانشگاه را در اختیار نهادها و ادارات مختلف گذاشته‌ایم و بسیاری از برنامه‌های جاری مانند برگزاری آزمون‌های مهندسی، آزمون‌های استخدامی، مراسم کانون وکلا و … با استفاده از امکانات دانشگاه برگزار شده و این نشانگر تعامل مناسب این نهاد با ادارات و ارگان‌های مختلف سطح شهر است.
واکاوی: بپردازیم به وضعیت دانشگاه. این دانشگاه در حال حاضر چند دانشجو دارد، چقدر روند کاهش دانشجو در این دانشگاه جدی است؟
وارعی: در حال حاضر ۱۶۰۰ دانشجو در این دانشگاه تحصیل می‌کنند. موضوع کاهش دانشجو برای بسیاری از واحدهای بزرگ هم رخ داده است و قطعا سقز از این موضوع مستثنی نیست. روند کاهش از سال ۹۳ تا ۹۸ ادامه داشت ولی از ۹۸ به بعد این روند با شیب کم افزایشی شده است و نگرانی چندانی از این بابت وجود ندارد.
واکاوی: انتظار بود پس از ۲۵ سال از تأسیس اولیه دانشگاه، این دانشگاه اکنون رشته‌هایی از پزشکی و یا حداقل پیراپزشکی را در خود جای داده باشد، با توجه به اینکه این رشته‌ها به نوعی نیاز روز نیز محسوب می‌شوند چرا دانشگاه در افزایش آنها ناکام بوده است؟ و حتی رشته‌های کارشناسی ارشد نیز متوقف شد.
وارعی: از سال‌ها قبل و در مقاطعی که معاون اداری-مالی بودم تأسیس دانشکده پیراپزشکی پیگیری شده است و از زمانی هم که ریاست را عهده‌دار شده‌ام جدی‌تر به دنبال آن بوده‌ام و بارها آن را نزد هیأت امناء دانشگاه مطرح کرده‌ام، اما گسترش رشته‌ها در دانشگاه آزاد به مراتب سخت‌تر از دانشگاه‌های دولتی است. از طرفی، در چنین موضوعاتی معمولا اولویت را به دانشگاه‌های دولتی می‌دهند و اکنون دانشگاه علوم پزشکی کردستان نیز زیرمجموعه‌ای تحت عنوان مجتمع آموزش عالی سلامت در سقز دارد و می‌توان گفت دانشگاه علوم پزشکی کردستان یکی از مخالفان اصلی تأسیس دانشکده پیراپزشکی در دانشگاه آزاد سقز است. همچنین بحث هزینه تجهیز آزمایشگاه این رشته‌ها نیز مطرح است. برآورد ما در سال ۹۸ برای تجهیز آزمایشگاه برای این رشته‌ها پنج میلیارد تومان بود که اکنون این مبلغ به مراتب بالاتر از اینهاست و با توجه به وضعیت مالی دانشگاه امکان تأمین این هزینه‌ها پایین است. موضوع عدم گسترش دانشگاه حتی در رشته-مقطعهای کارشنارشناسی ارشد هم بنا به دلایل مالی که از جمله آن هیأت علمی متناسب با رشته است فعلا در دستور کار سازمان مرکزی نیست. با این وجود احتمال افزایش ۲ تا ۵ رشته در مقطع کارشناسی ارشد از مهرماه سال آینده وجود دارد.
واکاوی: یکی از مؤلفه‌ها برای سنجش سطح علمی یک دانشگاه حضور اساتید با مرتبه علمی بالاست. این دانشگاه چند عضو هیأت علمی دارد و دارای چه مرتبه علمی‌ای هستند؟ و آیا تحمیل اعضای هیأت علمی به این دانشگاه بدون توجه به نیازهای موجود واقعیت دارد؟
وارعی: در حال حاضر ۳۶ نفر هیأت علمی تمام وقت داریم که چهار نفر دارای مرتبه علمی “مربی” و مابقی “استادیار” هستند، ولی از آنجا که اساتید ما جوان هستند امید به افزایش مرتبه علمی آنها در آینده بسیار زیاد است. همچنین ۶۰ نفر بصورت حق‌التدریس با ما همکاری می‌کنند. اما در مورد نیروهای تحمیلی باید بگویم که این دانشگاه و در کل دانشگاه آزاد چون بر پایه شهریه دانشجو استوار است و اکنون نیز وضعیت دانشجو مثل سابق نیست ما توان مانور و پذیرش نیروی جدید هیأت علمی را نداشتیم جز در رشته مکانیک که چند سال قبل به نام واحد سقز یک نفر جذب شد ولی در سنندج مشغول به کار بود که در سال ۱۴۰۰ به سقز بازگشت. با این وجود دانشگاه آزاد سقز در حوزه‌های مختلف و روی‌هم رفته در استان رتبه دوم را بعد از سنندج دارد و به طور قطع می‌توانم بگویم در منطقه نیز غیر از واحد مهاباد که جزو واحدهای خیلی بزرگ است در بالاترین سطح قرار دارد.
واکاوی: این ادعا که دانشگاه آزاد سقز به دلیل کاهش دانشجو و درنتیجه کاهش درآمد قادر به تأمین حقوق اعضای هیأت علمی و کارمندانش نیست واقعیت دارد؟ و آیا فکری برای منابع درآمدی جدید داشته‌اید؟
وارعی: این موضوع شاید برای حق‌التدریسی‌ها صدق کند که حقوق‌شان برخی اوقات به تعویق بیفتد که آنهم امر معمولی است، اما برای اعضای هیأت علمی و کارمندان واقعیت ندارد و حقوق آنها تا این لحظه در موعد مقرر پرداخت شده است. همچنین منابع درآمدی ما مناسب است و در سال گذشته ۸۰۰ میلیون تومان درآمد غیرشهریه‌ای داشته‌ایم.
واکاوی: در مورد همین درآمدهای غیر شهریه‌ای، در سال‌های گذشته اقداماتی انجام شده، ازجمله احداث چمن مصنوعی، ساخت سالن ورزشی و… اما اخیرا طرح و برنامه جدیدی برای این موضوع مطرح نشده است. چه برنامه‌هایی برای افزایش درآمد دارید؟
وارعی: در این راستا مرکز رشد تأسیس شده که امکان مناسبی برای استقبال از ایده‌های اساتید، دانشجویان و حتی سایر شهروندان و نخبگان است. از زمان تأسیس این مرکز حدود صد ایده پذیرش شده و ۶ مورد به مرحله تولید محصول رسیده است و یک محصول هم به مرحله سرمایه‌گذاری رسیده است. این محصول قطعات بتنی پیش ساخته برای ساخت پُل و… است و دو درصد فروش آن عاید دانشگاه می‌شود.
واکاوی: در سال‌های اخیر برخی رشته‌ها در هم ادغام شده و مدیرگروه چند رشته یکی نفر است. اینکه یک هیأت علمی در یک رشته تخصصی بعنوان مدیرگروه می‌تواند برای چند رشته تصمیم‌گیری کند صحیح است؟
وارعی: اینها تماما دستورالعمل سراسری در دانشگاه است. برخی رشته‌ها که دانشجویان آن کم شده‌اند و دروس مشترک نیز با یکدیگر زیاد دارند و بنوعی به هم نزدیک هستند در هم ادغام شده و یک مدیرگروه آن را اداره می‌کند. مانند معماری، عمران و نقشه‌برداری و یا برق و کامپیوتر یک گروه شده‌اند و اینها خللی در روند آموزش و پژوهش دانشگاه ایجاد نمی‌کند.
واکاوی: پرورش دانشجوی خلاق، پرسشگر و دغدغه‌مند یکی از کارویژه‌های دانشگاه‌هاست. فکر می‌کنید دانشگاه آزاد سقز چقدر در این زمینه موفق بوده است؟
وارعی: دانشجویان ما برای هرگونه فعالیت علمی و فرهنگی آزاد هستند و فعالیت ۱۰ انجمن علمی، یازده کانون فرهنگی و انتشار دو فصلنامه علمی دانشجویی (زانست و روانگه) مؤید این موضوع است. در رویداد حل مسأله با عنوان “مشق امید”، موضوع دانشجویان دانشگاه آزاد سقز که در مورد مسایل و مشکلات حاشیه‌نشینی در سقز بود به مرحله کشوری راه پیدا کرد. همچنین در بسیاری از موضوعات دانشجویان نقش مشاور را برای هیأت رئیسه دارند و ما از نظرات آنها استقبال می‌کنیم.
واکاوی: بعنوان سؤال آخر، مدرسه سما زیر نظر این دانشگاه است، در مورد کیفیت این مدارس، شهریه‌ها، معلمانی که تدریس می‌کنند و نحوه پرداخت حقوق آنها انتقاداتی وجود دارد. وضعیت این مدارس را چگونه می‌بینید؟
وارعی: چه شهریه مدرسه سما و چه شهریه دانشگاه آزاد سالانه افزایش می‌یابد و این بر اساس دستورالعمل کشوری است و گرچه ممکن است ما نیز این افزایش را زیاد بدانیم اما واحدهای جزء در آن دخالتی ندارند و سالانه از سوی هیأت امنا و ریاست دانشگاه تعیین می‌شود.
اما مدرسه سما که دانشگاه پشتیبان آن است و کلیه امکانات دانشگاه را در اختیار دارد به لحاظ کیفیت در وضعیت مطلوبی قرار دارد و نشانه آن این است که تعداد زیادی از دانشآموزان خروجی سما مقطع بالاتر را در مدارس نمونه ادامه داده‌اند. کسانی هم که در آنجا تدریس می‌کنند فرزندان همین شهر هستند و گزینش آنها در همین شهر انجام می‌شود. پرداخت حقوق و دستمزد آنها که امسال برای هر ساعت ۴۴ تا ۴۷ هزار تومان تعیین شده است نیز هرماه سر موعد مقرر پرداخت می‌شود.
