سالگرد فتح استانبول؛ به نام آنان، به کام آنان
✍ اسماعیل شمس
۲۹ می۵۷۱ سال از تصرف استانبول در دوران خلافت سلطان محمد فاتح گذشت. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه طی پیامی در شبکه اجتماعی ایکس ۵۷۱’مین سالگرد فتح استانبول از سوی سلطان محمد فاتح را به مردم کشورش تبریک گفت. آقای اردوغان در این پیام نوشت: با حکومت بردبار و عادلانه سلطان محمد فاتح، استانبول به مرکزی تبدیل شده است که در آن باورها و فرهنگ‌های مختلف در کنار هم زندگی می‌کنند. وی افزود: ۵۷۱’مین سالگرد فتح استانبول که یکی از بزرگترین پیروزی‌ها در طول تاریخ بوده را تبریک می‌گویم. یاد قهرمانان به‌ویژه سلطان محمد فاتح که این سرزمین را برای ما میهن کردند، گرامی می‌دارم.اردوغان ادامه داد: “ایمان، عزم و استقامت سلطان محمد فاتح و سربازان قهرمان او در فتح استانبول امروز به ما برای رسیدن به هدف قرن تورک الهام می‌بخشد”.
می‌گویند تاریخ علم بررسی گذشته است، اما دست کم تاریخ یک سده اخیر به ویژه در خاورمیانه نشان می‌دهد که تاریخ علم حال حاضر است و ربط چندانی به گذشته ندارد. ایدئولوژی‌اندیشان با وجود تفاوت دیدگاههایشان در یک چیز اشتراک نظر دارند و آن استفاده از تاریخ و نمادهای تاریخی برای تثبیت و توسعه قدرت خود است. تاریخ مهمان ویژه قدرت است و همواره با ظاهری جذاب و رتوریک در خدمت قدرت و ایدئولوژی قرار می‌گیرد. شاعر می‌گوید “رنج گل، بلبل کشید و بوی گل را باد برد” و تاریخنگار هم می‌نویسد که “گنج حاصل از رنج ساختن تاریخ توسط دیگران، امروز تنها و تنها در سبد صاحبان قدرت ریخته می‌شود و سازندگان اصلی فراموش می‌گردند؛ تنها به این سبب که صاحب قدرت و دولت نیستند”.
پرسش این است که آیا به راستی سلطان محمد فاتح و ترکان به تنهایی استانبول را فتح کردند؟ آیا فتح استانبول، فارغ از درست بودن یا نبودن آن از منظر تاریخی، باید تنها به نام سلطان محمد که در روز فتح، تازه ۲۱ ساله شده بود، سند زده شود و سایر نامها و اقوام و ملل همراه در سپاه او حذف گردند؟ من در اینجا تنها به نام دو شخصیت برجسته کرد،آق شمس الدین و ملا گورانی، اشاره می‌کنم که پیشتر هم درباره آنان نوشته بودم و تاریخ نشان می‌دهد که نقش اصلی را در فتح استانبول آنان و پیروان و سپاهیانشان داشتند.
محمد بن حمزه مشهور به آق شمس الدین از نوادگان شیخ شهاب الدین عمر سهروردی از صوفیان نامدار کُرد و فرمانده شمار زیادی از جنگجویان حاضر در جنگ بود. او را رهبر معنوی فتح استانبول می‌دانند. سه روز پس از فتح، نخستین نماز جمعه در مسجد ایاصوفیا به امامت آق شمس الدین برگزار شد و او به نام سلطان محمد فاتح خطبه خواند. شمس الدین محل قبر ابوایوب انصاری را در استانبول برای سلطان مشخص کرد و سلطان، مسجد و مدرسه‌ای در کنار آن برای او ساخت که البته نپذیرفت و به شهر گوینوک بازگشت. از شمس الدین ۴ رساله به نامهای الصوفیه و رقصهم، النوریه فی التصوف،فی دفع مطاعن الصوفیه و مادة الحیات باقی مانده است.
شهاب الدین احمد بن اسماعیل بن عثمان گورانی معروف به ملا گورانی دانشمند و مفسر کُرد از مردم گوران شهرزور بود. او به رسم علمای کُرد برای تحصیل علوم دینی به شهرهای مجاور کردستان و تبریز و همدان رفت و از آنجا راهی بغداد شد. او نزد عالمانی مانند قزوینی بغدادی در بغداد و جلال حلوانی در حصن کیفا و برخی علمای دیگر در دیاربکر تلمذ کرد و آنگاه راهی دمشق شد. ملا گورانی سرانجام به قاهره رفت.
در دوره سلطنت سلطان مراد دوم ملا یگان از علمای نزدیک به سلطان با ملا گورانی درسفر حج آشنا شد و او را با خود نزد سلطان برد. سرانجام شهرت ملا گورانی به حدی رسید که سلطان مراد او را به عنوان معلم فرزندش محمد انتخاب کرد. ملا گورانی آموزش محمد را از دوران کودکی‌اش به عهده گرفت و نخستین بار قرآن را به او آموخت. سلطان محمد فاتح پس از رسیدن به سلطنت ملا گورانی را به تناوب قاضی القضات و مفتی خلافت کرد. به روایت منابع تاریخی موضوع فتح استانبول را نخستین بار ملا گورانی به سلطان محمد گوشزد کرد. ملا گورانی تا اندازه ای بر سلطان محمد نفوذ کلام داشت که به او تذکر می‌داد و از انجام برخی کارها برحذرش می‌داشت. پس از مرگ گورانی در سال ٨۹۳ ق سلطان بایزید بر جنازه او نماز خواند.ملا گورانی که ابتدا شافعی مذهب بود، در میانه عمر مذهب حنفی را برگزید و کتابهای زیادی تٲلیف کرد که شماری از آنان چاپ و منتشر شده اند.
امروزه ملا گورانی و شیخ شمس‌الدین نه تنها در ترکیه،بلکه در میان همزبانان خود نیز غریب هستند. نقل است که شیخ سعید برزنجی زمانی که فرزندش شیخ محمود جوان را با خود به استانبول برده بود،با این پرسش مهم او روبرو شد که پدر جان! چرا ترکها این همه پیشرفت کرده اند و ما کردها عقب مانده ایم؟ پاسخ پدر به پسر جوانش قابل تٲمل بود: ” چون ما برای آنان کار می کنیم و آنان برای خود” .
منبع: کانال تلگرام کردستان‌نامه
