به مناسبت درگذشت دکتر جمشید پژویان
پایان اقتصاددان نئوکلاسیک سنندجی با کرونا
✍️دکتر هیرش سلطان‌پناه| اقتصاددان
جمشید پژویان اقتصاددان برجسته کشور مهمترین چهره علمی است که تاکنون قربانی ویروس کرونا شده است. اگرچه حداقل اینجانب متنی که دربرگیرنده زندگی نامه دقیق وی باشد در اختیار ندارم اما بر اساس توضیح خودشان برای دانشجویان کُرد زبانش؛ در سنندج متولد شده، مادرش کُرد و سنندجی و از خانواده آصف دیوان و مادربزرگش از خانواده اردلان، هر دو از خانواده‌های ریشه‌دار کردستان و پدربزرگش اصالتا ترک و از نوادگان قاجار بوده‌اند. این شجره نامه کوتاه نشان دهنده جایگاه اجتماعی ویژه این اقتصاددان است.
دکتر پژویان صاحب‌نظر در اقتصاد بخش عمومی، اقتصاد خرد و به صورت ویژه علاقه‌مند به مبحث بازار بود. براساس تألیفات، مصاحبه‌ها و سخنرانی‌ها، دکتر پژوهیان در گروه اقتصاددانان مکتب نئوکلاسیک قرار می‌گیرد. به همین دلیل ایشان از این دریچه اقتصاد و اصلاحات اقتصادی را کارشناسی می‌نمودند. تمام کسانی که افتخار شاگردی مرحوم پژویان را داشته‌اند، وی را استادی مسلط در تدریس، با رفتاری باوقار و داشتن دسیپلین خاص در رفتار فردی و بسیار جدی می‌شناسند و در مصاحبه‌ها و سخنرانی‌هایش هوش سرشار و گفتمانی فاخر نمایان است.
دکتر پژویان در حوزه تخصصی خود یعنی اقتصاد بخش عمومی، نظریات خود را با اطمینان خاطری ویژه که نشان از اعتقاد به مبانی نظری و درک عمیق آن بود ارائه می‌نمود و معمولا در سایر حوزه‌های اقتصادی اظهار نظر نمی‌کرد. این درک عمیق باعث شده بود با زبانی ساده مسائل اقتصادی را طرح و بررسی نماید. به همین دلیل معتقد بود اگر فردی نتواند بیان قابل فهم از مسائل اقتصادی داشته باشد نشان دهنده عدم درک درست آن است.
با تمام احترام برای صاحب‌نظران حوزه اقتصاد در کشور، بکار گیری کلمه نظریه‌پرداز را برای آنها مناسب نمی‌بینم اما دکتر پژویان به‌راستی یک اقتصاددان صاحب سبک در طول دوران کار حرفه‌ای خود بود. وی در کسوت استاد دانشگاه از نظر نحوه تدریس، نحوه تحلیل و بررسی مسائل اقتصادی و از نظر منش و رفتار فردی دارای ویژگیهایی بود که او را از هم‌قطاران خود متمایز می‌ساخت؛ اگر چه به عنوان یک انسان طبیعی است که نتوانسته است نظر همه دانشجویان، همکاران و اهل قلم را تأمین نماید.
در حوزه اجرایی اگر چه پستهایی جزئی در دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه داشته است اما مهمترین پست اجرایی وی ریاست شورای رقابت در دولت آقای احمدی نژاد است که عملکرد ایشان در این مسئولیت موافقان و مخالفان زیادی دارد.
در این نوشتار هدف ارزیابی عملکرد هیچ دولتی نیست. بلکه استنباط بنده از استدلال دکتر پژویان در حمایت از هدفمند کردن یارانه‌ها و کارکرد شورای رقابت است. این اقتصاددان معتقد بود اقتصاد ایران فاقد نظریه اقتصادی منسجم، نظام مالیاتی کشور ناکارآمد و عملکرد نظام تأمین اجتماعی قابل دفاع نیست. از طرف دیگر پژویان یک صاحب‌نظر در حوزه اقتصاد بخش عمومی با دیدگاه نئوکلاسیک بود که در این فضای ناکارآمد، از باز توزیع درآمد دولت خصوصا از درآمدهای نفتی با دو هدف مشخص دفاع می‌نمود. اول ایجاد عدالت اجتماعی و کاهش ضریب جینی، دوم افزایش کارایی و رقابت‌پذیری صنایع کشور.
آنچه در دولت آقای احمدی‌نژاد با تاثیر مستقیم و غیرمستقیم دکتر پژویان اجرا شد در تحقق هدف اول موثر بود اما در تحقق هدف دوم توفیقی حاصل نکرد. اما پژویان معتقد بود آنچه در عمل اجرا شده کپی ناقص و کمرنگی از نظر ایشان و همفکرانش بوده است. بهر حال آنچه مسلم است اینکه جامعه علمی کشور و دانشجویان اقتصاد دیگر نمی‌توانند از نظرات این اقتصاددان بهرمند گردند. روحشان شاد.
